35 lat na orbicie Kosmicznego Teleskopu Hubble’a

24 kwietnia 1990 roku na pokładzie wahadłowca Discovery w przestrzeń kosmiczną poleciał Kosmiczny Teleskop Hubble’a. Od tamtego czasu zachwyca nas wykonanymi przez siebie fotografiami kosmosu. Wiele z obserwacji dokonanych przy jego pomocy okazało się przełomowych i pomogło astronomom w lepszym zrozumieniu natury Wszechświata. Dziś teleskop Hubble’a świętuje 35 lat na orbicie.

– Teleskop Hubble’a otworzył nowe okno na Wszechświat, gdy został wystrzelony 35 lat temu – przyznał Shawn Domagal-Goldman z NASA. – Fakt, że nadal działa, jest dowodem na wartość naszych flagowych obserwatoriów – dodał.

Kosmiczny Teleskop Hubble’a

Przed Kosmicznym Teleskopem Hubble’a żadne pokolenie nie miało dostępu do tak wyraźnych, żywych widoków kosmosu, sięgających niemal początku czasu. Umiejscowienie obserwatorium na orbicie dawało mu znaczną przewagę nad teleskopami naziemnymi. Obserwacje nie były rozmazane przez ziemską atmosferę, co pozwoliło oglądać Wszechświat w oszałamiających szczegółach.

Od momentu wystrzelenia teleskop Hubble’a pozostaje jednym z najważniejszych obserwatoriów w historii astronomii. Jego możliwości, czułość, zakres obsługiwanych długości fal pozwoliły na nowe odkrycia. Cuda kosmosu stały się widoczne.

Przez te 35 lat teleskop wykonał prawie 1,7 miliona obserwacji, przyglądając się około 55 tys. obiektów astronomicznych. Naukowcy wykorzystali te obserwacje do publikacji ponad 22 tys. artykułów naukowych. Wszystkie dane zebrane przez Hubble’a są archiwizowane i obecnie mają ponad 400 terabajtów.

Długi okres eksploatacji Hubble’a pozwolił astronomom obserwować zmiany trwające ponad trzy dekady – sezonową zmienność planet w naszym Układzie Słonecznym, dżety czarnych dziur poruszające się z prędkością bliską prędkości światła, zderzenia asteroid, rozszerzające się bańki supernowych i wiele, wiele więcej.

35 lat na orbicie

Teleskop Hubble’a nie miał łatwego startu. Po umieszczeniu obserwatorium na orbicie naukowcy odkryli, że jego główne, blisko 2,5 metrowe zwierciadło, ma wadę produkcyjną, co znacznie ograniczało rozdzielczość całego teleskopu. W 1993 roku, podczas pierwszej misji serwisowej, astronauci zainstalowali sprzęt, który skorygował wadę i znacznie poprawił ostrość obrazów Hubble’a.

Ale łącznie misji serwisowych było pięć. Podczas misji astronauci wykonywali naprawy i montowali nowe urządzenia. Ostatnia misja serwisowa odbyła się w 2009 roku i w jej trakcie wymieniono wszystkie sześć żyroskopów. Usterki związane z żyroskopami nasilały się i ograniczały pole widzenia teleskopu.

Teleskop nadal doznaje mniejszych i większych usterek, co nie powinno dziwić, biorąc pod uwagę wiek sprzętu. Jednak misji serwisowych już nie będzie. Teleskop musi radzić sobie bez serwisowania. Wszystkie problemy muszą być załatwiane zdalnie lub wcale i właściwie to tylko kwestia czasu, zanim poważniejsza awaria wyłączy teleskop na zawsze.

W międzyczasie w przestrzeń kosmiczną poleciał teleskop określany następcą Kosmicznego Teleskopu Hubble’a, czyli Kosmiczny Teleskop Jamesa Webba (JWST). Został on wyniesiony w 2021 roku. Astronomowie umieścili go na orbicie wokół drugiego punktu Lagrange’a, oddalonego o około 1,5 miliona kilometrów od naszej planety. JWST ma znacznie lepszą rozdzielczość od swojego poprzednika, ale w przeciwieństwie do Hubble’a, widzi Wszechświat głównie w świetle podczerwonym. Nie ma zdolności Hubble’a do wykonywania obserwacji w szerokim spektrum od podczerwieni do ultrafioletu, ale różnic jest znacznie więcej (można o nich przeczytać w tekście: Kosmiczny Teleskop Hubble’a kontra Kosmiczny Teleskop Jamesa Webba. Co je różni?). A ponieważ JWST jest umieszczony 1,5 miliona kilometrów od Ziemi, nie ma mowy o żadnych misjach serwisowych.

Dziedzictwo teleskopu Hubble’a

Teleskop Hubble’a zrewolucjonizował astronomię i pozwolił dokonać wielu odkryć. Obserwacje przy jego pomocy odsłoniły niezliczone galaktyki sięgające nawet okresów wczesnego Wszechświata i pozwoliły precyzyjnie zmierzyć ekspansję Wszechświata. Dzięki nim astronomowie odkryli, że supermasywne czarne dziury są powszechne w galaktykach. Odkryli też i dokonali pierwszych pomiarów składu atmosfer planet pozasłonecznych. Obserwacje przy pomocy teleskopu Hubble’a przyczyniły się także do wielu odkryć związanych z ciemną energią, ciemną materią czy naturą wczesnego Wszechświata.

Teleskop Hubble’a od 35 lat pokazuje nam piękno i ogrom Wszechświata. Po ponad trzech dekadach pozostaje najbardziej rozpoznawalnym instrumentem naukowym w całej historii ludzkości. Odkrycia i zdjęcia wykonane przez teleskop zmieniły postrzeganie kosmosu przez opinię publiczną. W przeciwieństwie do jakiegokolwiek innego teleskopu przed nim, teleskop Hubble’a uczynił astronomię angażującą i dostępną dla każdego. Stał się teleskopem dla ludzi i przez lata poruszał umysły i emocje setek milionów osób na całym świecie.

Z okazji świętowania 35 lat na orbicie, NASA pokazała kilka wcześniej niepublikowanych fotografii wykonanych przez teleskop Hubble’a. Są to zdjęcia Marsa, mgławicy planetarnej NGC 2899, mgławicy Rozeta oraz galaktyki spiralnej z poprzeczką NGC 5335. Można je zobaczyć na krótkim filmie poniżej.

Źródło: ESA, Universe Today, fot. NASA/ Ruffnax (Crew of STS-125)/ Wikimedia Commons/ CC0