Ten jeden budynek podzielił Francję! Niezwykła historia Centrum Pompidou

Spis treści:

1. Co skrywa 10 poziomów Centrum Pompidou? Zaskakujące liczby
2. Centrum imienia prezydenta Francji
3. Nowatorska konstrukcja inside-out
4. Budynek, który odmienił stolicę Francji
5. Paryżanie a Centrum Pompidou – od miłości do nienawiści
6. Centrum Pompidou przygotowuje się do kontrowersyjnej przebudowy

Znajdujące się w sercu Paryża odważne i architektonicznie radykalne Centrum Pompidou było przez wielu wyśmiewane od chwili, gdy po raz pierwszy zaprezentowano jego projekt. – Naszą ideą było muzeum, które wzbudzałoby ciekawość, a nie onieśmielało ludzi. Jego celem było otworzenie kultury dla wszystkich – mówił kilka lat temu Renzo Piano, architekt i jeden ze współautorów projektu. Do dziś ten gmach w stolicy Francji wyznacza kierunek projektowania miejsc użyteczności publicznej. Każdy, kto odwiedza Paryż na weekend lub stara się spędzić w tym mieście więcej czasu, powinien dodać Centrum Pompidou do swojej listy do zobaczenia.

Co skrywa 10 poziomów Centrum Pompidou? Zaskakujące liczby

Centrum Pompidou znajduje się w 4. dzielnicy Paryża, czyli znanego z ducha bohemy Le Marais – w samym sercu miasta, tuż obok późnogotyckiego kościoła i klasztoru Saint-Merri. Budynek ma długość 166, szerokość 60 i wysokość 42 metrów. Rozciąga się na 10 poziomach, z których każdy ma powierzchnię 7,5 tys. m².

Aż 12 tys. m² przeznaczono na kolekcję paryskiego Muzeum Sztuki Współczesnej (Musée National d’Art Moderne). Niespełna 6 tys. m² przeznaczono na dodatkowe wystawy czasowe. Są tu również dwa pomieszczenia projekcyjne, teatr dla 384 widzów i sala konferencyjna z 158 miejscami. Powiązana z Centrum publiczna biblioteka Bibliothèque Publique d’Information ma powierzchnię niebagatelnych 10 tys. m² i jest w stanie pomieścić ponad 2 tys. czytelników w jednym czasie.

Nowoczesna bryła i kulturotwórczy charakter budynku zmieniły otoczenie, sprawiając, że 4. dzielnica Paryża stała się prawdziwą mekką dla wielbicieli sztuki współczesnej. Nie zawsze tak jednak było.

Centrum imienia prezydenta Francji

W zasadzie każdy prezydent Francji ma ambicję, aby pozostawić pod sobie jaką architektoniczną pamiątkę na planie Paryża. Nie inaczej było z Centrum Pompidou. Historia tego gmachu zaczęła się od prestiżowego konkursu zainicjowanego w 1971 roku przez Georgesa Pompidou, prezydenta w latach 1969–1974. Na czele jury stanął Jean Prouvé, metaloplastyk i architekt samouk, a w skład komisji weszli tacy wybitni architekci, jak Philip Johnson i Oscar Niemeyer. Projekt Renzo Piano i Richarda Rogersa został wybrany spośród 681 zgłoszeń konkursowych.

– Nie sądziliśmy, że wygramy, wzięliśmy udział w konkursie dla przyjemności. Nigdy nie planowaliśmy stworzyć rewolucyjnego budynku. Naszym pomysłem było muzeum, które wzbudzałoby ciekawość, a nie przerażało ludzi, i które otworzyłoby kulturę dla wszystkich – wspominał w rozmowie z BBC włoski architekt Renzo Piano.

Nowatorska konstrukcja inside-out

Przekonanie architektów, że tworzą projekt dla zabawy, nie dla wygranej w konkursie, sprawiło, że mogli sobie pozwolić na więcej śmiałości, a nawet ekstrawagancji. Stąd nietypowa bryła budynku. Elementy konstrukcyjne, w tym rury i wszystko to, co zazwyczaj próbuje się ukryć, zostały wypchnięte na zewnątrz budynku i do dziś stanowią o charakterystycznej i poniekąd futurystycznej formie Centrum. Takie rozwiązanie pozwoliło zmaksymalizować wewnętrzne, otwarte przestrzenie i sprawiło, że nowatorską konstrukcję ogłoszono pierwszym na świecie budynkiem „inside-out”.

Egzoszkielet z rur i przewodów przypominających peryskopy został zabawnie oznaczony kolorami:

• niebieskim dla klimatyzacji,
• żółtym dla elektryczności,
• zielonym dla wody,
• czerwonym dla ruchu pieszego.

Odwiedzający poruszali się po ruchomych schodach, obudowanych przezroczystymi rurami zapewniającymi panoramiczne widoki. Schody zaś zostały zaprojektowane tak, aby ułatwić połączenie muzeum z miastem. Przejrzystość, dostępność i przylegający plac Pompidou współgrały z nowymi pomysłami na demokratyzację kultury. Teatr uliczny i koncerty w przestrzeni publicznej zyskiwały wówczas na popularności.

Na miejsce budowy wybrano Plateau Beaubourg, wówczas ogromny u niezagospodarowany parking. Już wcześniej, miała tam powstać nowa siedziba Musée Nationale d’Art Moderne, mieszczącego się wcześniej w Palais de Tokyo w 16. burżuazyjnej dzielnicy Paryża.

Budynek, który odmienił stolicę Francji

Podobnie jak osiem dekad wcześnie Wieża Eiffela, tak teraz zwycięski projekt Centrum Pompidou wywoła niemałą konsternację, a chwilami nawet wściekłość wśród mieszkańców miasta. Przybyli na konferencję prasową dziennikarze, a także ludzie sztuki i kultury wyśmiali architektów. Padał szczególnie ciężko brzmiący zarzut w stolicy Francji: dlaczego niszczy się historyczne centrum Paryża?

Centrum Pompidou pewnie nie miałoby tak rewolucyjnego charakteru, gdyby nie ówczesny klimat społeczno-polityczny panujący we Francji. Wciąż pamiętano wydarzenia maja 1968 roku, kiedy to na ulice miasta wyszli studenci, a następnie przedstawiciele innych grup społecznych. W powietrzu czuć było zmianę pokoleniową, które następowała w społeczeństwie francuskim.

Nie bez znaczenia dla nowatorskiego projektu gmachu była inspiracja, która przychodziła z Londynu. Tamtejsza ultrapopowa architektura eksperymentalnego kolektywu architektonicznego Archigram oddziaływała na wyobraźnię twórców w całej Europie Zachodniej.

Francja straciła reputację wiodącego na świecie centrum sztuki awangardowej, a Paryż bardzo potrzebował takiego nietypowego muzeum. – Moim gorącym pragnieniem jest, aby Paryż miał centrum kultury podobne do tych, które powstają w Stanach Zjednoczonych. Będzie to zarówno muzeum, jak i centrum kreacji, w którym sztuki wizualne będą mieszać się z muzyką, filmem, książkami i badaniami audiowizualnymi – mówił w 1972 roku prezydent Georges Pompidou w wywiadzie z dziennikiem „Le Monde”.

Paryżanie a Centrum Pompidou – od miłości do nienawiści

Początkowo Centre Pompidou porównywano do statku kosmicznego. Pierwsze reakcje były skrajnie negatywne. Drwiono z projektu i nazywano go rafinerią ropy naftowej. Również francuska prasa początkowo krytykowała budynek. „Paryż ma własnego potwora, tak jak ten w Loch Ness” – szydzili dziennikarze „Le Figaro”.

Centrum Pompidou otwarto 31 stycznia 1977 roku. Paryżanie szybko zaczęli doceniać muzeum. Dziś to jedno z najczęściej odwiedzanych instytucji publicznych w Paryżu, które pod względem liczby odwiedzających wyprzedzają tylko liczące już ponad 230 lat Muzeum w Luwrze i Musée d’Orsay.

Centrum Pompidou przygotowuje się do kontrowersyjnej przebudowy

Centrum Pompidou zostanie całkowicie zamknięte dla zwiedzających od 22 września 2025 roku. Powodem jest kompleksowa renowacja budynku, która potrwa aż do 2030 roku. Koszt prac szacowany jest na 358 milionów euro, co czyni ten projekt największym remontem w historii instytucji.

Renowacja obejmie m.in. usunięcie azbestu z elewacji, wymianę okien i wind, modernizację systemów wentylacyjnych oraz dostosowanie obiektu do współczesnych norm bezpieczeństwa i dostępności dla osób z niepełnosprawnościami. Planowane jest także zwiększenie efektywności energetycznej budynku.

Za projekt odpowiadają architekci Nicolas Moreau i Hiroko Kusunoki we współpracy z Fridą Escobedo. Ich celem jest przywrócenie pierwotnej wizji otwartości i przejrzystości budynku. W ramach prac powstaną nowe przestrzenie wystawiennicze, dwie sale kinowe, restauracja oraz taras widokowy na dachu z panoramą zachodniego Paryża. Podczas zamknięcia działalność Centrum Pompidou będzie kontynuowana w ramach programu „Constellation”, który zakłada prezentację zbiorów w innych instytucjach kulturalnych we Francji i za granicą.

Źródło: National Geographic Polska

Nasza autorka

Ewelina Zambrzycka-Kościelnicka

Dziennikarka i redaktorka zajmująca się tematyką popularnonaukową. Pisze przede wszystkim o eksploracji kosmosu, astronomii i historii. Związana z Centrum Badań Kosmicznych PAN oraz magazynami portali Gazeta.pl i Wp.pl. Ambasadorka Śląskiego Festiwalu Nauki. Współautorka książek „Człowiek istota kosmiczna”, „Kosmiczne wyzwania” i „Odważ się robić wielkie rzeczy”. Lauretka nagrody Popularyzator Nauki 2024.