Katechizm o sakramentach w pytaniach i odpowiedziach. Część 4: Sakrament namaszczenia chorych

Kontynuując serię na temat 7 sakramentów, zatrzymamy się dzisiaj przy sakramencie namaszczenia chorych, który dawniej był nazywany ostatnim namaszczeniem. Przyjrzymy się podstawom biblijnym oraz patrystycznym tego sakramentu. Zastanowimy się też nad tym kto może udzielać, a kto może przyjmować tę tajemnicę. Zapraszam do lektury! Uwaga: na końcu artykułu dołączony jest wykaz skrótów użytych w tym tekście!

Opublikowane dotąd części serii dostępne są pod TYM LINKIEM

Czy Pismo Święte mówi o sakramencie namaszczenia chorych?

Nowy Testament wielokrotnie wskazuje na istnienie różnych znaków sakramentalnych ustanowionych przez Zbawiciela. Również potwierdza on istnienie obrzędu udzielającego łaskę odpuszczenia win oraz uzdrowienia, który my nazywamy namaszczeniem chorych. Jakub Apostoł pyta w swoim liście: „Choruje kto między wami?”, po czym zaraz sam sobie odpowiada: „Niech wezwie kapłanów kościoła i niech się modlą nad nim, namaszczając go olejem w imię Pańskie; a modlitwa wiary wybawi chorego i ulży mu Pan; a jeśliby był w grzechach, będą mu odpuszczone” (Jkb 5, 14-15). Tekst ten wyraźnie ukazuje istnienie w czasach apostolskich obrzędu, który celebrowany jest przez kapłanów, a którego celem jest udzielenie łaski zdrowia, a także rozgrzeszenia, przez modlitwę i namaszczenie ciała chorej osoby. Też Ewangelia wg św. Marka (6, 12-13) wspomina o tym, iż apostołowie namaszczali olejem i uzdrawiali, co było rodzajem przygotowania do ustanowienia omawianego sakramentu.

Czy Tradycja mówi coś o ostatnim namaszczeniu?

W Tradycji wczesnego Kościoła, najbardziej wyraźnym świadectwem istnienia tego sakramentu są słowa Innocentego I. Ten papież, odpowiedzialny za potępienie herezji pelagianizmu, pisząc do Decencjusza, biskupa Gubbio, jasno wyłożył interpretację ustępu z listu Jakuba, gdy stwierdził o wspomnianych wcześniej słowach, że „[n]ie ma wątpliwości, że to dotyczy wiernych chorujących i tak winno być zrozumiane; oni to mogą być namaszczani olejem krzyżma”. Wskazał również, iż za sprawowanie tej tajemnicy odpowiedzialni są kapłani i biskupi, a na koniec zaś zaznaczył, że „pokutników publicznych jednak nie można (tym olejem) namaszczać, gdyż jest to pewnego rodzaju sakramentem. Jak bowiem można przypuszczać, że jeden rodzaj (sakramentu) może być udzielony tym, którym odmawia się pozostałych sakramentów?” (PL 20, 560-561). Biskup Rzymu wyraźnie wskazuje w swoim liście na to, iż namaszczenie to nosi znamiona sakramentu. Innym świadkiem istnienia tego obrzędu jest Jan Chryzostom, który pisał, iż „[n]ie tylko w momencie naszego odrodzenia, ale i później posiadają kapłani władzę odpuszczania grzechów: Choruje kto między wami? Niech wezwie kapłanów Kościoła i niech się modlą nad nim, namaszczając go olejem w imię Pańskie; modlitwa wiary będzie dla chorego ratunkiem i podniesie go Pan, a gdyby popełnił grzechy, będą mu odpuszczone” („O kapłaństwie” 3, 6 – PG 48, 644).

Czy namaszczenie chorych jest sakramentem?

Na Soborze Lyońskim II, czyli podczas koncylium, które podjęło próbę zjednoczenia prawosławnego Wschodu z katolickim Zachodem, cesarz Michał Paleolog zatwierdził wyznanie wiary, które stanowi, iż „Kościół Rzymski także mocno wierzy i uczy, że jest siedem sakramentów kościelnych” w tym „ostatnie namaszczenie, którego udziela się chorym według nauki błogosławionego Jakuba” (BF, s. 153). Podobne orzeczenie przyniósł Sobór Florencki, w dekrecie „Exsultate Deo”, w którym stwierdza, że „[p]iątym sakramentem jest ostatnie namaszczenie” (BF, s. 166). Dokończenie procesu ustalania się doktryny przyniosło zaś Koncylium Trydenckie, katolicka odpowiedź na opinie tzw. reformatorów protestanckich, które orzekło dogmatycznie, iż ten, kto uważa, że „ostatnie namaszczenie nie jest prawdziwie i odrębnie sakramentem ustanowionym przez Chrystusa, naszego Pana, a ogłoszonym przez św. Jakuba Apostoła, lecz tylko obrzędem przyjętym od ojców albo ludzkim wymysłem”, ten jest wyłączony z Kościoła jako heretyk (DSP4, s. 513).

Jakie są skutki tego sakramentu?

Cele czy też skutki tego obrzędu najlepiej podsumowuje sam List Jakuba, który mówi o uzdrowieniu chorego oraz o odpuszczeniu grzechów. Kościół podążył za tą oczywistą wykładnią i na Soborze Trydenckim zdefiniował, iż heretycką jest teza, która głosi, że „święte namaszczenie chorych nie udziela łaski, nie odpuszcza grzechów, ani nie przynosi chorym ulgi” (DSP4, s. 513). Sobór Florencki stwierdza również, iż skutkiem tego sakramentu jest „uzdrowienie duchowe”, a także, gdy jest to „pożyteczne dla duszy”, uzdrowienie „także samego ciała” (BF, s. 166). Udziela on (ten sakrament) też daru Ducha Świętego, a dokładniej łaski pokoju i odwagi, jednoczy z męką Jezusa, udziela łask eklezjalnych oraz przygotowuje do ostatniego przejścia (por. KKK 1520-1523).

Kto otrzymuje to namaszczenie? Czy można powtarzać ten sakrament?

Obecnie sakrament nie jest udzielany jedynie tym, którzy są „w krańcowym niebezpieczeństwie utraty życia”, jak naucza Sobór Watykański II cytowany w Katechizmie Kościoła Katolickiego, lecz udzielany jest już wtedy, gdy „wiernemu zaczyna zagrażać śmierć z powodu choroby lub starości” (KKK 1514). Katechizm Kościoła Katolickiego tłumaczy także, że w przypadku, gdy „chory, który został namaszczony, odzyskał zdrowie”, wtedy „w przypadku nowej ciężkiej choroby może ponownie przyjąć ten sakrament”, natomiast, w czasie trwania jednego tylko schorzenia, namaszczenie „może być udzielone powtórnie, jeśli choroba się pogłębia” (KKK 1515). W dawniejszych czasach, gdy Kościół udzielał jedynie sakramentu osobom w niebezpieczeństwie śmierci, obowiązywała zasada, według której „w jednej i tejże chorobie chory” może zostać „raz tylko namaszczony”, jednakże w sytuacji, gdy wyzdrowieje, może otrzymać to namaszczenie wyłącznie, jeśli ponownie się „rozchorował szkodliwie” (KR2, s. 205).

Kto sprawuje ten sakrament?

Biblia wspomina jedynie o kapłanach jako tych, którzy sprawują ten obrzęd. Podobnie głoszą Ojcowie Kościoła, według których jedynie następcom apostołów przysługuje prawo udzielania tego sakramentu. Kościół swoją naukę wyłożył przede wszystkim na soborach. I tak, Koncylium Florenckie orzekło, w dekrecie dla Ormian, iż „[s]zafarzem tego sakramentu jest kapłan” (BF, s. 166), zaś Sobór Trydencki zdefiniował, że heretykiem jest każdy, kto uważa, iż „właściwym szafarzem ostatniego namaszczenia nie jest tylko kapłan” (DSP4, s. 513). Wynika z tego to, że jedynie biskupi oraz prezbiterzy mogą sprawować tę tajemnicę.

Jaka jest materia tej tajemnicy? Jaka jest forma namaszczenia?

Według porządku sprzed Soboru Watykańskiego II, określonego wyraźnie w Katechizmie Rzymskim, materią sakramentu namaszczenia chorych jest „olej, od Biskupa poświęcony”, który pochodzi z „owocu drzew oliwnych” (KR2, s. 201). Namaszczano, w trakcie udzielania tej tajemnicy, oczy, uszy, nozdrza, usta, ręce, nogi i nerki (por. KR2, s. 204-205). Formą, zgodnie z nauczaniem Soboru Florenckiego, były słowa: „Przez to święte namaszczenie i swoje dobrotliwe miłosierdzie niech Pan ci odpuści, cokolwiek zawiniłeś” (BF, s. 166). Po słowie „zawiniłeś” dodawano nazwę namaszczanej akurat części ciała, czyli np. ust czy oczu, aby ukazać na odpuszczenie win popełnionych za pośrednictwem danego zmysłu.

Obrządek rzymski, zmodyfikowany po Koncylium Watykańskim II, przewiduje natomiast namaszczenie „na czole i dłoniach olejem z oliwek lub, stosownie do okoliczności, innym olejem roślinnym, należycie poświęconym” oraz wypowiedzenie słów: „Przez to święte namaszczenie niech Pan w swoim nieskończonym miłosierdziu wspomoże ciebie łaską Ducha Świętego. Pan, który odpuszcza ci grzechy, niech cię wybawi i łaskawie podźwignie” (KKK 1513).

Wszystkie cytaty biblijne za: „Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie polskim
W. O. Jakuba Wujka S. J., Wydanie trzecie poprawione, Kraków 1962”.

Wykaz skrótów:
BF – Breviarium Fidei, Ignacy Bokwa (red.), Poznań 2007
PL – Patrologia Latina
PG – Patrologia Graeca
DSP4 – Dokumenty Soborów Powszechnych, t. 4, Kraków 2004
KKK – Katechizm Kościoła katolickiego
KR2 – Katechizm Rzymski, t. 2, Komorów 2022

Dominik Bartsch

Artykuł Katechizm o sakramentach w pytaniach i odpowiedziach. Część 4: Sakrament namaszczenia chorych pochodzi z serwisu PCH24.pl.