Czy dziennikarz, który bezkrytycznie powiela informacje pasujące do założonej tezy — na przykład o powiązaniach adwersarza z Rosją — zachowuje należytą staranność i rzetelność?

Zachowanie należytej staranności i rzetelności w przygotowaniu materiału dziennikarskiego wyłącza ewentualną bezprawność publikacji, to oczywista oczywistość. Prasa nie odpowiada za podanie nieprawdy, jeśli tylko prawidłowo sprawdziła wiarygodność przekazywanych wiadomości, podobnie jak odpowiedzialność jest wykluczona w odniesieniu do rozpowszechnianych opinii dotyczących ujawnionych faktów. Czy to oznacza, że prasa może opierać się na niesprawdzonych informacjach i głosić tezy, które akurat pasują do politycznych założeń? Czy jednak bezkrytycznie powielony zarzut powiązań z Rosją może skończyć się karną reprymendą?

opis stanu faktycznego:

• sprawa zaczęła się od opublikowanych w serwisie internetowym wPolityce.pl kilku tekstów i materiałów, w których pojawiły się liczne wypowiedzi dotyczące Ludmiły Kozłowskiej, Bartosza Kramka i Fundacji Otwarty Dialog, a w których pojawił się zarzut powiązań finansowych z Rosją; 
• (poszło m.in. o artykuły „UJAWNIAMY. Ofiara nagonki czy wpływowa prowokatorka wykorzystująca słabość Zachodu? TOP 10 tez obnażających Kozłowską„, „Kramek, Boni, wpływowa działaczka ZNP i „Ruda z KOD” będą debatowali o mowie nienawiści na konferencji Fundacji Otwarty Dialog”) oraz opublikowane w serwisie YouTube rozmowę „W CO GRAJĄ I KIM SĄ KOZŁOWSKA I KRAMEK? Marzec, Biedroń, Brzeski i Kuźmiuk u Krysztopy”, w których padły m.in. następujące sformułowania:

• porażające informacje zachodniej prasy, która ujawniła, ze Kozłowska i jej [Fundacja Otwarty Dialog] korzystają z pieniędzy firm powiązanych z Kremlem?
• Konferencja organizowana przez Fundację Otwarty Dialog, to zwykła prowokacja i medialna ustawka
• Bo przecież trzeba przypomnieć, że transparentność nie jest najmocniejszą stroną pani Ludmiły Kozłowskiej i pana Kramka. Przecież oni ukrywają źródła przychodu (…) to prawda! … utajniają te informacje

orzeczenie sądu:

• sąd uznał, iż chociaż styl dziennikarstwa oskarżonego to nic innego jak „junk news”, to jednak inkryminowane wypowiedzi są tylko wartościującymi ocenami, a przez to nie podlegają ocenie w kategoriach prawdy i fałszu;
• a ponieważ informacje o powiązaniach Fundacji Otwarty Dialog z rosyjską władzą pojawiły się w raporcie mołdawskiego parlamentu, które następnie cytował brytyjski „Sunday Times” (’An Edinburgh flat, a human rights activist and the oligarchs’ 'dirty money”), przeto autor miał prawo się oprzeć na uzyskanej w ten sposób wiedzy — co oznacza, że zachował należytą staranność i rzetelność dziennikarską, co wyklucza zarzut zniesławienia;
• co więcej prawo do publicznej krytyki jest jednym z kontratypów wyłączających odpowiedzialność za przęstepstwo pomówienia, zaś do zwolnienia z ewentualnej odpowiedzialności wystarczające jest zachowanie należytej staranności dziennikarskiej — zatem oskarżony został prawomocnie uniewinniony od wszystkich zarzutów;

kasacja:

• w kasacji od tego orzeczenia oskarżyciele prywatni podkreślili, że na kontratyp można się powołać dopiero po stwierdzeniu, iż do przestępstwa doszło, więc tu argumentacja sądu — który najsamprzód uznaje, iż zniesławienia nie było, a później mówi o kontratypie — jest co najmniej niejasna;
• nadto inaczej dziennikarz, który manipuluje fałszywymi danymi i „kreuje rzeczywistość”, bez ich sprawdzenia, wyłącznie w celu zaszkodzenia opisywanym osobom i podmiotom, na pewno nie działa w sposób zgodny z prawem prasowym;
• zaś każda krytyka ma swoje granice — jest nią choćby (nie)prawdziwość rozpowszechnianych informacji — zatem publikowanie bezpodstawnych i kłamliwych wiadomości jest działaniem bezprawnym;

wyrok Sądu Najwyższego:

• analizując spór pomiędzy ochroną dobrego imienia i swobodą wypowiedzi zawsze należy starać się wyważyć obie wartości — tak, by przeprowadzić wyraźną granicę pomiędzy zgodną z prawem krytyką, a karalnym zniesławieniem;
• błędny jest bowiem pogląd, iż skoro wyrażane opinie nie podlegają testowi prawdy i fałszu oraz należytej staranności dziennikarskiej, to publiczna krytyka nie musi być oparta na rzetelnie sprawdzonych faktach;
• wszakże normatywnym obowiązkiem dziennikarza jest prowadzenie działalności w granicach prawa, zasad współżycia społecznego i etyki, a także ma on obowiązek tworzyć zgodnie ze standardami prasowymi (staranność i rzetelność, poprawność języka, unikanie wulgaryzmów, etc., etc.);
• to właśnie te standardy dziennikarskie wyznaczają granicę pomiędzy wyrażaniem sądów i opinii — a karalnym zniesławieniem;

krytyka jest działaniem społecznie pożytecznym i pożądanym, jeżeli podjęta została w interesie społecznym, jeżeli jej celem nie jest dokuczanie innej osobie oraz jeżeli ma cechy rzetelności i rzeczowości

• jednakże prawo do krytyki dziennikarskiej nie może być traktowane jako prawo stawiania gołosłownych, niesprawdzonych zarzutów godzących w dobra osobiste innych osób — należyta staranność oznacza także obowiązek weryfikacji uzyskanych informacji pod kątem ich prawdziwości oraz „filtrowanie” tez stronniczych, nieobiektywnych, pochodzących od osób zainteresowanych jednostronnym przedstawieniem materii;
• tłumacząc z prawniczego na ludzkie: dziennikarz ma prawo do wyrażania własnych, subiektywnych ocen — ale krytyczne opinie nie mogą być oderwane od faktów, zaś wypowiedź wartościująca może być uznana za sprzeczną z prawem, jeśli jej autor manipuluje informacjami w zamiarze celowego zaszkodzenia jakiejś osobie (por. „Publikacja tendencyjnego artykułu to brak szczególnej staranności i rzetelności dziennikarskiej (czyli jak to z leśniczówką zdewastowaną przez Cimoszewicza było)”);
• szczególnie ostrożnie należy podchodzić do informacji stawiających zarzut powiązań finansowych z Rosją, już choćby dlatego, iż mogą być one inspirowane przez samą Federację Rosyjską, a to w celu skompromitowania pomówionych podmiotów;
• (troszkę na marginesie SN dorzucił konkluzję, iż takie działanie jest to nic innego jak mowa nienawiści, którą bardzo chętnie posługują się populistyczni politycy: mechanizm ten polega na „ujawnianiu prawdy” i zwalczaniu „poprawności politycznej”, na której bazuje „obłudna elita”, a w istocie opiera się na zwykłej dezinformacji i zaostrzaniu napięć społecznych).

Biorąc pod uwagę taką wykładnię SN uchylił oba wydane w sprawie wyroki i zwrócił sprawę do ponownego rozpoznania w I instancji.

Tekst Czy dziennikarz, który bezkrytycznie powiela informacje pasujące do założonej tezy — na przykład o powiązaniach adwersarza z Rosją — zachowuje należytą staranność i rzetelność? pojawił się poraz pierwszy w Czasopismo Lege Artis.