Unia Europejska wprowadza surowy zakaz. Te produkty muszą zniknąć z polskich domów i sklepów

Te chemikalia są dosłownie wszędzie. W części patelni, w które nigdy nie przywiera jajecznica. Czasami również w kurtkach, po których spływa deszcz, a nawet w papierze, w którym podają jedzenie. Spotkasz je również w niektórych płynach do szkieł kontaktowych. Większość z nas nie ma pojęcia, że używa ich codziennie. Teraz Unia Europejska chce ich zakazać, a to oznacza spore zmiany dla producentów i konsumentów.

Fot. Shutterstock / Warszawa w Pigułce

Co to za chemikalia i dlaczego UE chce się ich pozbyć?

Mowa o substancjach o długiej i skomplikowanej nazwie: związki perfluoroalkilowe i polifluoroalkilowe. Na szczęście jest skrót – PFAS. Naukowcy mówią o nich „wieczne chemikalia”, bo gdy już trafią do środowiska lub naszych organizmów, zostają tam na zawsze.

Te substancje mają super przydatne moce – odpychają wodę, tłuszcz i brud. Nie palą się łatwo i wytrzymują wysokie temperatury. Dlatego producenci dodają je do tysięcy produktów – od patelni po pianki gaśnicze. Problem w tym, że te same cechy, które czynią je tak użytecznymi, sprawiają, że są niebezpieczne. Badania pokazują, że PFAS znajdziemy już wszędzie – w wodzie pitnej, w glebie, w roślinach i zwierzętach. Co gorsza, są też w ludzkiej krwi – nawet u dzieci i kobiet w ciąży. A to bardzo niepokojące, bo mogą powodować problemy zdrowotne. Lista objawów, o które naukowcy podejrzewają PFAS jest długa. Można do niej zaliczyć m.in. zaburzenia hormonalne, problemy z płodnością, wyższe ryzyko niektórych nowotworów, osłabiony układ odpornościowy, wyższy poziom cholesterolu. Coraz więcej badań wskazuje też, że PFAS mogą przyczyniać się do otyłości i problemów z uczeniem się u dzieci.

Rewolucja w sklepach – co się zmieni?

Jeśli UE faktycznie wprowadzi zakaz, będzie to ogromna zmiana dla producentów. Tysiące przedmiotów codziennego użytku będzie trzeba przeprojektować. Oto co może się zmienić:

• W kuchni: Patelnie z powłoką teflonową znikną z półek. Zastąpią je naczynia z powłokami ceramicznymi lub stalowe. Papier do pieczenia i opakowania fast foodów, które dziś są odporne na tłuszcz, będą wymagały innych rozwiązań.
• W garderobie: Wodoodporne kurtki, które dziś zawierają PFAS, będą musiały używać innych impregnatów – być może wosków lub olejów roślinnych. Mogą być mniej odporne na przemoczenie i wymagać częstszej konserwacji.
• W łazience: Niektóre kosmetyki, płyny do kontaktów i nici dentystyczne będą miały inny skład.
• W salonie: Kanapy i dywany odporne na plamy będą wykorzystywać inne technologie zabezpieczające tkaniny.

Czy wszystko będzie zakazane?

Nie. UE planuje wyjątki dla produktów, które są niezbędne, a nie mają jeszcze dobrych zamienników. Chodzi głównie o sprzęt medyczny, jak inhalatory dla astmatyków czy niektóre implanty, elektronikę, zwłaszcza w produkcji układów scalonych, a także niektóre pianki gaśnicze, używane np. na lotniskach. Wyjątki będą miały jednak datę ważności – producenci będą musieli szukać alternatyw.

Czy to oznacza wyższe ceny?

Początkowo – prawdopodobnie tak. Nowe rozwiązania będą droższe, bo firmy muszą zainwestować w badania i przestawić produkcję. Szacuje się, że kosztować to będzie europejski przemysł 10-15 miliardów euro.

Ale w dłuższej perspektywie ceny powinny wrócić do normy, a zyski będą znaczące. UE szacuje, że samo leczenie chorób związanych z PFAS kosztuje Europę 52-84 miliardy euro rocznie. Do tego dochodzą koszty czyszczenia środowiska – w samej Holandii usunięcie tych substancji z gleby i wody może kosztować 30 miliardów euro.

Kiedy to nastąpi?

Nie od razu. Komisja Europejska planuje opublikować projekt zakazu w pierwszej połowie 2026 roku. Potem będą konsultacje, głosowanie w Parlamencie i Radzie UE. Jeśli wszystko pójdzie zgodnie z planem, zakaz mógłby wejść w życie w 2027 roku, ale pełne wdrożenie zajmie lata.

Najpierw zakaz obejmie pewnie produkty konsumenckie, jak kosmetyki czy ubrania. Później przyjdzie kolej na bardziej skomplikowane zastosowania przemysłowe.

Czy firmy są gotowe?

Niektóre już tak. Widząc nadchodzące zmiany, część producentów działa z wyprzedzeniem:

• 3M, jedna z największych firm chemicznych, zapowiedziała całkowite wycofanie PFAS do 2025 roku.
• Producenci odzieży, jak Fjällräven czy Patagonia, już sprzedają kurtki bez PFAS.
• Na rynku pojawiają się ceramiczne patelnie bez teflonu.

Dla wielu firm nadchodzący zakaz to szansa, nie tylko problem. Te, które pierwsze opracują dobre zamienniki, mogą zdobyć przewagę na rynku.

Co to oznacza dla zwykłego Kowalskiego?

Na początku mogą wystąpić drobne niedogodności. Nowe patelnie mogą być mniej odporne na zarysowania. Kurtki przeciwdeszczowe trzeba będzie częściej impregnować. Papier do pieczenia może gorzej się sprawdzać przy tłustych ciastach.

Ale z czasem producenci dopracują alternatywy. A korzyści mogą być ogromne – mniej chorób, czystsze środowisko i bezpieczniejsze produkty.

To trochę jak z zakazem używania ołowiu w benzynie albo azbestu w budownictwie. Na początku wydawało się, że będzie trudno znaleźć dobre zamienniki, ale dzisiaj nikt nie żałuje tych zmian.

Efekt domina na całym świecie

Choć na razie tylko UE planuje tak szeroki zakaz, jego wpływ będzie odczuwalny globalnie. Wiele firm produkujących na rynek europejski najpewniej zmieni skład wszystkich swoich produktów, a nie tylko tych sprzedawanych w Europie.

Stany Zjednoczone, Japonia i Korea Południowa również zaczynają ograniczać PFAS, choć na mniejszą skalę. Jeśli Europa pokaże, że można się obyć bez tych substancji, inne kraje prawdopodobnie pójdą jej śladem.

Zakaz PFAS może być jedną z najważniejszych decyzji środowiskowych tego wieku. Usunięcie tych „wiecznych chemikaliów” z naszego otoczenia to inwestycja w zdrowsze życie obecnych i przyszłych pokoleń.

Artykuł Unia Europejska wprowadza surowy zakaz. Te produkty muszą zniknąć z polskich domów i sklepów pochodzi z serwisu Warszawa W Pigułce.