Katechizm o sakramentach w pytaniach i odpowiedziach. Część 6: Sakrament święceń

Powoli dochodzimy do końca naszej serii o sakramentach. W dzisiejszym „odcinku” zajmę się sakramentem święceń, sakramentem który prowadzi do najważniejszego z sakramentów – Eucharystii. Zastanowimy się wspólnie czym on jest, jakie ceremonie mu towarzyszą oraz kto jest uprawniony do przyjęcia tej tajemnicy. Zapraszam do lektury! Uwaga: na końcu artykułu dołączony jest wykaz skrótów użytych w tym tekście!

Kolejne części z serii dostępne są po TYM LINKIEM

Czym są święcenia?

Katechizm Kościoła Katolickiego, wydany przez św. Jana Pawła II, stwierdza o święceniach, iż jest to sakrament, „dzięki któremu posłanie, powierzone przez Chrystusa Apostołom, nadal jest spełniane w Kościele aż do końca czasów”. Jest to także „sakrament posługi apostolskiej” (KKK 1536). Władza tego sakramentu, według Katechizmu Rzymskiego, jest dwojaka: „Kapłaństwa i Sądowa”. Moc kapłaństwa dotyczy sprawowania sakramentu „prawdziwego Ciała i Krwi Chrystusa Pana”, natomiast sądowa do tego, aby „lud chrześciański rządzić, sprawować i prowadzić go do wiecznego i niebieskiego błogosławieństwa” (KR2, s. 215). W ramach tzw. władzy sądowej, wcześniej przeze mnie wymienionej, mieści się także posługa odpuszczania grzechów. Święty Sobór Trydencki wyklina, jako heretyków, wszystkich tych, według których „w Nowym Przymierzu nie ma widzialnego i zewnętrznego kapłaństwa, albo że nie ma władzy konsekrowania i ofiarowania prawdziwego Ciała i Krwi Pana oraz odpuszczania i zatrzymywania grzechów” (DSP4, s. 685).

Czy święcenia są sakramentem?

Święcenia są sakramentem, jak naucza dogmatycznie Kościół święty. Sobór Trydencki uznaje wszystkich, którzy uważają, iż „święcenia lub święte ustanowienia, nie są prawdziwie i odrębnie sakramentem, ustanowionym przez Chrystusa Pana” (DSP4, s. 685), za heretyków. Już św. Augustyn, wielki obrońca wiary katolickiej przed pelagianizmem, nazywał święcenia sakramentem i pytał zwolenników tezy o możliwości utracenia tegoż znaku sakramentalnego: „Niech sami wyjaśnią, w jaki sposób sakramentu chrztu nie można utracić, a sakrament święceń jest utracalny (…) Jeśli jedno i drugie są sakramentami, o czym nikt nie wątpi, dlaczego jedno jest utracalne, a drugie nie?” („Contra Epistolam Parmeniani – PL 43, 70). Jak widać z przytoczonego tekstu, święty Ojciec Kościoła uznawał święcenia za sakrament oraz wierzył w ich nieodwołalny charakter. Koncylium Trydenckie, idąc za nauką biskupa Hippony, również ogłosiło definitywnie, że poza Kościołem są ci, którzy uważają, że „kto raz został kapłanem znowu może stać się świeckim” (DSP4, s. 685).

Jakie są stopnie tego sakramentu?

Paweł, w swoim liście pisanym do Tymoteusza, potwierdza istnienie funkcji biskupa, gdy stwierdza, iż „[j]eśli kto pragnie biskupstwa, pragnie dobrej sprawy” (1 Tym 3, 1). W tym samym liście wymienia on obowiązki biskupów oraz diakonów, którzy to „[d]iakoni podbnież czyści” oraz „wypróbowani i tak niech służą, jeśli nie mają żadnej winy” (1 Tym 3, 8, 10). Już wczesnochrześcijański teolog, Ignacy Antiocheński, pisał o tym, że należy szanować „diakonów jak [samego] Jezusa Chrystusa, a także biskupa, który jest obrazem Ojca, i prezbiterów jako Radę Boga i zgromadzenie Apostołów”, gdyż „bez nich nie można mówić o Kościele” („Epistula ad Trallianos”, 3, 1). Kościół w swoim magisterium podążył za świadectwem biblijnym oraz nauczaniem Ojców Kościoła. Biskupi zgromadzeni w Trydencie zdefiniowali, iż Kościół składa się z hierarchii „ustanowionej z Bożego rozporządzenia, która obejmuje biskupów, prezbiterów oraz szafarzy” (DSP4, s. 685), czym potwierdzili sakramentalny charakter prezbiteratu, episkopatu oraz diakonatu. Katechizm Kościoła Katolickiego naucza zaś o tym, iż „istnieją dwa stopnie uczestniczenia w służebnym kapłaństwie Chrystusa: episkopat i prezbiterat”, a diakonat „jest przeznaczony do pomocy im i służenia”. Dokument ten naucza również, że „pojęcie sacerdos – kapłan – oznacza obecnie biskupów i prezbiterów, ale nie diakonów” (KKK 1554).

Czy biskupi i prezbiterzy mają taką samą władzę?

Biskupi, według nauki Kościoła, mają większą władzę niż prezbiterzy. Sobór Trydencki, w kanonach o sakramencie święceń, jednoznacznie orzeka, iż poza wspólnotą Kościoła są ci, według których „biskupi nie są wyżsi od prezbiterów, albo że nie mają władzy bierzmowania i udzielania święceń, albo że ta, którą mają, jest im wspólna z prezbiterami” (DSP4, s. 685).

Jaka jest rola diakonów, prezbiterów i biskupów?

Do zadań diakonów należy „asystowanie biskupowi i prezbiterom przy celebracji Bożych tajemnic, szczególnie Eucharystii, jej udzielanie, asystowanie przy zawieraniu małżeństw i błogosławienie go, głoszenie Ewangelii i przepowiadanie, prowadzenie pogrzeby i poświęcanie się różnym posługom charytatywnym” (KKK 1570).

Prezbiterzy, według Katechizmu Kościoła Katolickiego, cytującego nauczanie Soboru Watykańskiego II, choć „nie posiadają pełni kapłaństwa” i podlegają oraz są posłuszni biskupom, to jednak „na mocy sakramentu kapłaństwa” są „wyświęcani, aby głosić Ewangelię, być pasterzami wiernych i sprawować kult Boży jako prawdziwi kapłani Nowego Testamentu” (KKK 1564). Katechizm Rzymski, wydany przez św. Piusa V, mówi o tym, że urząd kapłański polega na tym, żeby „Panu Bogu czynić ofiary i kościelne Sakramenta rozdawać” (KR2, s. 225). Swoją misję w Kościele prezbiterzy „sprawują przede wszystkim w kulcie eucharystycznym” (KKK 1566).

W święceniach biskupich zaś udziela się „pełni sakramentu święceń” (KKK 1557). Biskupi są uważani i uznawani za następców apostołów (por. KKK 1556). Są oni ustanowieni, aby „nietylko innemi sługami kościelnemi, lecz wszystkim ludem chrześciańskim rządzili” (KR2, s. 226).

Czym są posługi czy też „niższe święcenia”?

Kościół naucza wyraźnie, iż istnieją także inne posługi, które nie są sakramentalne, choć dawniej były nazywane „święceniami mniejszymi”. Koncylium Trydenckie orzeka dogmatycznie, że heretykami są ci, którzy uważają, iż „że oprócz kapłaństwa w Kościele katolickim nie ma innych święceń, wyższych i niższych, którymi jakby stopniami zdąża się do kapłaństwa” (DSP4, s. 685). W dokumentach Soboru Trydenckiego, pośród tzw. święceń niższych, wymieniano następujące posługi: „akolita, egzorcysta, lektor i ostiariusz” (BF, s. 224). Udzielano również subdiakonatu, który zaliczano czasami do święceń wyższych, a innym razem do niższych (por. BF, s. 224). Rolą ostiariusza było to, aby „pilnować kluczy kościelnych i drzwi, a do Kościoła nie puszczać tych, którym zakazano wchodzić do niego” (KR2, s. 219). Lektor był wezwany do tego, żeby „starego i nowego Zakonu księgi głośno i rozdzielnie czytać w Kościele”. Egzorcysta miał „wzywać imienia Pańskiego nad temi, których duch nieczysty opanował” (KR2, s. 220). Natomiast akolici i subdiakoni mieli usługiwać w czasie Mszy św. Wraz z reformą papieża Pawła VI, wprowadzoną przez motu proprio „Ministeria Quaedam”, zachowano jedynie posługi lektoratu i akolitatu, a także zakazano używania terminu „święcenia niższe”. W ostatnich latach papież Franciszek także wprowadził posługę katechisty i zezwolił kobietom na przyjmowanie zachowanych posług (por. motu proprio „Spiritus Domini” oraz „Antiquum Ministerium”).

Jaka jest materia tego sakramentu?

Forma sakramentu zależy od modlitwy przepisanej dla danego rytu i różni się w zależności od tradycji, niemniej materia sakramentu święceń była przedmiotem reform i poważnych kontrowersji. Pismo Święte zdaje się świadczyć o tym, że apostołowie udzielali święceń poprzez położenie rąk na głowę kandydata. Św. Paweł napomina Tymoteusza, aby nie zaniedbał Bożych łask, które otrzymał wraz z „włożeniem rąk kapłańskich” (1 Tym 4, 14). Wzywał go on także, żeby „rozbudzał łaskę bożą”, którą otrzymał przez „włożenie rąk” (2 Tym 1, 6) od samego Apostoła Narodów. Dzieje Apostolskie poświadczają także, iż apostołowie ustanowili Szawła i Barnabę przez włożenie rąk (por. Dz 13, 3). Również diakonów wyświęcano poprzez włożenie rąk, co potwierdzają Dzieje, gdy mówią, że apostołowie „pomodliwszy się, włożyli na nich ręce” (Dz 6, 6). Tradycja wczesnego Kościoła także zna jedynie nałożenie rąk. Św. Bazyli pisze o tych, którzy „otrzymali od ojców święcenia i przez włożenie ich rąk posiedli dar duchowy” (PG 31, 668). Mimo to, Koncylium Florenckie nauczało, iż tegoż sakramentu „materią jest to, przez podanie czego udziela się święceń. Prezbiterat przekazuje się przez podanie kielicha z winem i pateny z chlebem, diakonat zaś przez danie księgi Ewangelii” (BF, s. 166). Katechizm Rzymski, wydany na polecenie Soboru Trydenckiego, powtarza to samo nauczanie, gdy stwierdza, że gdy „Biskup podawając temu, którego na Kapłaństwo święcą kielich z winem i wodą, a przytem i patenę z chlebem, tak mówi: Weźmij moc ofiarować i t. d. I zawsze Kościół tego uczył, że przez te słowa kiedy żywioł podają, moc razem dana bywa Ciało Pańskie poświęcać” (KR2, s. 217). Chociaż wydaje się jakoby ten dokument uznawał przynajmniej „dwie materie” tej tajemnicy, gdyż wskazuje na „porządne rąk włożenie” jako na ceremonię, przez którą kapłani „świętego urzędu są wyznaczeni” (KR2, s. 224). Niemniej, Kościół miał świadomość tego, iż pierwotnie udzielano święceń wyłącznie poprzez nałożenie rąk, co potwierdzają słowa Soboru Trydenckiego, który mówi o tym, że „[w]edług Pisma Świętego, Tradycji Apostolskiej i jednomyślnej nauki Ojców, jest oczywiste, że poprzez święcenia, których udziela się przez słowa i zewnętrzne znaki, zostaje dana łaska. Nikt zatem nie powinien wątpić, że święcenia są prawdziwie i właściwie jednym z siedmiu sakramentów Kościoła świętego (kan. 3). Mówi bowiem Apostoł: „Przypominam ci, abyś rozpalił na nowo charyzmat Boży, który jest w tobie od nałożenia moich rąk” (BF, s. 224-225). Mimo nauczania dekretów florenckich, już w XIX wieku papież Leon XIII, na łamach swojego listu, który rozstrzygał kwestię nieważności święceń anglikańskich, nauczał stanowczo, iż materią „w sakramencie święceń” jest „włożenie rąk” (BF, s. 309) i nie wspominał nic o znaczeniu tzw. wręczenia instrumentów. Pius XII, w konstytucji apostolskiej „Sacramentum Ordinis”, ostatecznie zamknął sprawę, gdy uroczyście powiedział: „wezwawszy pomocy Bożej, najwyższą naszą powagą apostolską wyjaśniamy, a jeśli trzeba stwierdzamy i orzekamy: jedyną materią święceń diakońskich, kapłańskich i biskupich jest włożenie rąk” (BF, s. 397). Powstaje jednak pytanie: dlaczego Kościół uznawał tzw. podanie instrumentów (czy wręczenie Ewangelii w przypadku diakonatu) za materię sakramentu święceń? Odpowiedź jest dosyć jasna. Kościół czynił to dlatego, gdyż tam, gdzie Chrystus nie pozostawił Kościołowi wyraźnie wskazówek jaką materię i formę sakramentu trzeba zachować przy udzielaniu świętych tajemnic, tam Eklezja ma prawo ustanawiać odpowiednie ceremonie jako decydujące o ważności elementy liturgii na tyle, na ile wyrażają one znaczenie i sens sakramentu. Pius XII pośrednio to potwierdził, gdy powiedział, że „podanie instrumentów jako nie pochodzące z woli Chrystusa Pana nie jest istotne i dlatego nie jest potrzebne do ważności sakramentu”, wtedy to nawet jeśli od podania pateny i kielicha Kościół uzależniał ważność święceń, „przysługuje mu prawo własną decyzję nie tylko zmienić, ale nawet uchylić”, gdyż (BF, s. 397).

Kto udziela tego sakramentu?

Biblia, we fragmentach, które wcześniej cytowałem, wskazuje na apostołów (czyli biskupów) jako na tych, którzy tego sakramentu udzielają. Tradycja pierwotnego Kościoła również wymienia jedynie biskupów jako szafarzy tego sakramentu. Św. Epifaniusz pisał, iż „biskup jest przeznaczony do rodzenia ojców. Kapłan, gdy ojców zrodzić nie może, rodzi synów Kościoła przez obmycie odrodzenia, nie zaś ojców lub nauczycieli” („Adversus Haereses”, 75, 3). Sobór Florencki, w bulli z Ormianami, stwierdza stanowczo, że „[z]wyczajnym szafarzem tego sakramentu jest biskup” (BF, s. 166-167). Zdaje się, iż słowa o zwyczajnym szafarzu były swoistego rodzaju furtką dla istnienia nadzwyczajnego szafarza sakramentu, którym byłby prezbiter. I tak, historia zna trzy przypadki, gdy papieże nadawali zwykłym kapłanom prawo do udzielania święceń. Wiemy o tym, że Innocenty VIII dał władzę pięciu opatom, aby mogli udzielać diakonatu oraz subdiakonatu, dalej Bonifacy IX dał przywilej jednemu z opatów do udzielania święceń wyższych (diakonat i prezbiterat), a także Marcin V, który nadał opatowi cysterskiemu w diecezji Miśnia podobną prerogatywę (por. Wincenty Granat, „Dogmatyka katolicka. Synteza”, Lublin 1964, s. 421). Sprawa jednak pozostaje do dzisiaj niewyjaśniona, ponieważ decyzjom tych papieży nie przysługiwał przywilej nieomylności. Obecnie Kościół naucza o tym, iż to „[b]iskupi ważnie wyświęceni, to znaczy włączeni w sukcesję apostolską, udzielają ważnie trzech stopni sakramentu święceń” (KKK 1576).

Kto może przyjąć święcenia? Wyłącznie mężczyźni czy także kobiety?

Zgodnie z nauczaniem Kościoła katolickiego, święcenia (diakonat, prezbiterat, episkopat) może przyjąć wyłącznie „mężczyzna ochrzczony”, gdyż Pan Jezus wybrał wyłącznie mężczyzn, aby „utworzyć kolegium Dwunastu Apostołów” (KKK 1577). Epifaniusz, biskup Salaminy, także nauczał, że „nigdy kobieta nie sprawowała urzędu kapłańskiego” („Adversus Haereses”, 79, 2). Sprawę udzielania święceń prezbiteratu oraz episkopatu (biskupstwa), w przypadku kobiet, rozstrzygnął Jan Paweł II. W swoim liście apostolskim „Ordinatio Sacerdotalis”, oświadczył on, iż „Kościół nie ma żadnej władzy udzielania święceń kapłańskich kobietom”. Orzeczenie to, zgodnie z wolą biskupa Rzymu, „powinno być przez wszystkich wiernych Kościoła uznane za ostateczne” (BF, s. 670-671).

Czym jest kapłaństwo wiernych?
Kościół naucza o dwóch sposobach uczestniczenia w kapłaństwie Jezusa Chrystusa. Pierwszym jest kapłaństwo „służebne, czyli hierarchiczne, biskupów i prezbiterów”, a drugim „kapłaństwo wspólne wszystkich wiernych”. Według Katechizmu, kapłaństwo wszystkich wierzących „urzeczywistnia się przez rozwój łaski chrztu, przez życie wiarą, nadzieją i miłością”, natomiast hierarchiczne kapłaństwo „służy kapłaństwu wspólnemu i przyczynia się do rozwoju łaski chrztu wszystkich chrześcijan” (KKK 1547). O kapłaństwie wiernych nauczał także Katechizm Rzymski, który nazywał je kapłaństwem wewnętrznym „wszystkich Wiernych, którzy się już ochrzczą” (KR2, s. 224).

Wszystkie cytaty biblijne za: „Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie polskim
W. O. Jakuba Wujka S. J., Wydanie trzecie poprawione, Kraków 1962”

Wykaz skrótów:
BF – Breviarium Fidei, Ignacy Bokwa (red.), Poznań 2007
PL – Patrologia Latina
PG – Patrologia Graeca
DSP4 – Dokumenty Soborów Powszechnych, t. 4, Kraków 2004
KKK – Katechizm Kościoła katolickiego
KR2 – Katechizm Rzymski, t. 2, Komorów 2022

Dominik Bartsch

Artykuł Katechizm o sakramentach w pytaniach i odpowiedziach. Część 6: Sakrament święceń pochodzi z serwisu PCH24.pl.