Jest ekstremalnie rzadkim ptakiem. Wkrótce nie będzie można obserwować go w Polsce

Spis treści:

1. Kraska, ptak inny niż wszystkie
2. Jedyny taki w Europie
3. Coraz rzadszy gość
4. Kiedy i gdzie można spotkać barwnego lotnika?
5. Niezwykłe zwyczaje kraski

Może i jest rzadka, za to trudna do przeoczenia. Egzotyczne ubarwienie kraski od razu rzuca się w oczy, a tym łatwiej ją zauważyć, że z reguły lubi przycupnąć na wyniosłości terenu, w tym na słupach linii energetycznych. Trzeba jednak mieć niebywałe szczęście, by znaleźć się w pobliżu jej stanowiska.

Kraska, ptak inny niż wszystkie

Już samo ubarwienie kraski sugeruje, że mamy do czynienia z egzotycznym ptakiem. Nawet piękna kaczka mandarynka, która imponuje wspaniałym upierzeniem, nie jest tak kolorowa. Głowę i kark kraski pokrywają niebieskie pióra z lekką domieszką seledynu. Część spodnia jest niebieskoszara, płaszcz i barkówki są brązowoczerwone lub rdzawe, pokrywy skrzydłowe i podskrzydłowe – niebieskie, lotki – szafirowe od spodu i czarne od góry, natomiast sterówki – szafirowe od spodu i seledynowe od góry. Warto podkreślić, że wiosną kraska ma jaśniejsze i intensywniejsze upierzenie niż jesienią, kiedy ptak opuszcza stanowisko lęgowe.

Kraska to średniej wielkości ptak. Osiąga do 32 cm długości i do 62 cm rozpiętości skrzydeł. Masa dorosłego osobnika zamyka się w przedziale od 140 do 190 g. Cechuje ją krępa budowa i zaokrąglone skrzydła. Masywny dziób ma czarny kolor. Nogi są żółtawe. Skrajna para sterówek nieznacznie wystaje poza obrys ogona.

Jedyny taki w Europie

Kraska, czyli Coracias garrulus, jest jedynym przedstawicielem kraskowatych gnieżdżącym się w Europie. Zasięg występowania przedstawicieli tego gatunku obejmuje południową, środkową i wschodnią część kontynentu, a poza tym spotyka się go w zachodniej, środkowej i południowej Azji, a także w północno-zachodniej Afryce.

Przybysz z afrykańskiej sawanny

Zimowiska krasek znajdują się na sawannach Afryki Subsaharyjskiej. Gdy zew natury wzywa je do europejskich ostoi, korzystają z jednej z trzech tras. Pierwsza prowadzi wprost nad Saharą i przez Morze Śródziemne. Druga wiedzie wybrzeżem Oceanu Atlantyckiego, natomiast trzecia – Indyjskiego. Dwie ostatnie są dłuższe od pierwszej, ale zdecydowanie bezpieczniejsze.

Coraz rzadszy gość

Stary Kontynent jest miejscem, gdzie lęgnie się najwięcej tych pięknych ptaków. Największa populacja gnieździ się w Ukrainie i w europejskiej części Rosji. Należy jednak podkreślić, że w zachodniej i środkowej części Europy kraski od kilku dekad są w odwrocie. W niektórych krajach wyginęły całkowicie.

Kiedyś kraski były częstym, niemal pospolitym widokiem w naszym kraju. Dziś są już skrajnie nieliczne. Już w połowie lat 80. XX wieku całą krajową populację szacowano na około 500–600 par. Dekadę później liczebność tych ptaków wynosiła około 360 par, przy czym należy podkreślić, że dane te dotyczą pierwszej połowy lat 90. Pod koniec tej dekady gatunek ten był w Polsce reprezentowany przez około 133 pary.

W XXI wieku sytuacja stała się bardzo poważna. W latach 2010–2012 stwierdzono występowanie maksymalnie 47 par. Dwa lata później było ich zaledwie 13. W 2024 roku w Polsce gniazdowały zaledwie 4 pary.

Niejasny regres

Dlaczego polska populacja kraski jest w odwrocie? Na to pytanie póki co nie ma odpowiedzi. Faktem jest, że mówimy tu o ptaku ciepłolubnym, który doskonale odnajduje się w klimacie Afryki Subsaharyjskiej. Nie można jednak nie zauważyć, że klimat w naszym kraju coraz bardziej sprzyja takim gatunkom. Przykładem niech będą dudek i żołna. Te ptaki coraz śmielej poczynają sobie w naszym kraju, tymczasem populacja kraski z niejasnych przyczyn zanika.

Kiedy i gdzie można spotkać barwnego lotnika?

Tak jak żołna, do Europy przylatuje tylko na kilka miesięcy, by wyprowadzić lęg i wychować potomstwo. Kraski to ptaki przylatujące na wiosnę. Zaczynają pojawiać się na przełomie kwietnia i maja. W sierpniu i we wrześniu odlatują na zimowisko. Miłośnicy obserwowania skrzydlatej części fauny mają więc niewiele czasu, by zaobserwować pięknie upierzonego lotnika. Gdzie ich wypatrywać? Problem w tym, że trudno odpowiedzieć na to pytanie.

W latach 70. występowały w niemal całym kraju. Później stopniowo zaczęły wycofywać się z zachodniej Polski. Pod koniec XX wieku barwne ptaki całkowicie zniknęły z tego obszaru. Wraz ze spadkiem ich liczebności, zawężał się ich areał. Kraski były widywane w południowej Lubelszczyźnie, na Równinie Kurpiowskiej i Mazurskiej, Podlasiu, w Kotlinie Sandomierskiej, Puszczy Białej i Kozienickiej. W 2024 roku do lęgów przystąpiły wyłącznie na północnym Mazowszu, na terenie Równiny Kurpiowskiej.

Niezwykłe zwyczaje kraski

Kraska to ptak wyróżniający się nie tylko wspaniałym upierzeniem. Na uwagę zasługują także oryginalne zwyczaje przedstawicieli tego gatunku.

Zdroworozsądkowa miłość

Kraski łączą się w pary już podczas wędrówki do stanowiska lęgowego. Samice i samce wypatrują osobników podobnych do siebie pod względem cech zewnętrznych. Dlaczego? Wynika to z faktu, że im podobniejsze są ptaki, tym są sobie wierniejsze.

Kluczową rolę w ocenie, której samica poddaje potencjalnego partnera, odgrywa upierzenie. Po kolorze głowy samca samica potrafi ocenić, czy jej wybranek będzie troskliwym ojcem – ile czasu poświęci na wysiadywanie jaj i karmienie potomstwa.

Z kolei samiec największą uwagę przywiązuje do oceny ubarwienia grzbietu. Na tej podstawie dochodzi do wniosku, czy interesująca go dama poświęci się ich potomstwu.

Zupełnie jak u ludzi

W maju lub czerwcu samica składa od 4 do 6 jaj, w dwudniowych odstępach. Wysiadywanie trwa dwadzieścia dni (od złożenia pierwszego). Pisklęta przebywają w gnieździe przez 28 dni. W tym czasie rodzice otaczają je troskliwą opieką.

Co ciekawe, badacze zaobserwowali, że samice większą uwagę poświęcają swoim męskim potomkom, a samce – żeńskim. Ten schemat brzmi znajomo, prawda? W naszym świecie często też bywa tak, że córka jest oczkiem w głowie taty, a syn jest ulubieńcem mamy.

Troskliwi rodzice

Gdy w pobliżu gniazda pojawi się jakiekolwiek zagrożenie, rodzice stają w obronie swojego potomstwa. Wielkość drapieżnika nie ma dla nich znaczenia. Atakują intruza z ogromną zawziętością, bez względu na to, czy do piskląt zbliża się drapieżny ptak, czy naziemny łowca.

Kraski potrafią przepędzić kanię czarną, myszołowa, a nawet jastrzębia. To jednak jeszcze nie wszystko. Nawet zwinny i doskonale uzbrojony kot nierzadko musi zrezygnować z łowów, gdy ptasi rodzice dobiorą mu się do skóry.

Cierpliwy myśliwy

Wcześniej wspomnieliśmy, że kraski lubią przycupnąć na najwyższym punkcie terenu. Nie bez przyczyny. Stamtąd wypatrują swojej ofiary. Gdy namierzą potencjalną zdobycz, wzbijają się w powietrze i przypuszczają błyskawiczny atak. Zdobycz chwyta na ziemi.

Kraski żywią się przede wszystkim dużymi owadami. Nieco rzadziej wybierają drobne kręgowce, przede wszystkim płazy lub gady. Jesienią jadłospis uzupełniają niewielką ilością owoców – jagód i winogron.

Nasz autor

Artur Białek

Dziennikarz i redaktor. Wcześniej związany z redakcjami regionalnymi, technologicznymi i motoryzacyjnymi. W „National Geographic” pisze przede wszystkim o historii, kosmosie i przyrodzie, ale nie boi się żadnego tematu. Uwielbia podróżować, zwłaszcza rowerem na dystansach ultra. Zamiast wygodnego łóżka w hotelu, wybiera tarp i hamak. Prywatnie miłośnik literatury.