Zbliżają się wybory uzupełniające do Senatu. „To test dla społeczeństwa” (ROZMOWA)

– Wybory uzupełniające są doskonałym testem zaangażowania społeczeństwa w sprawy publiczne i troskę o to wszystko, co nazywamy dobrem wspólnym – mówi w rozmowie z KRKNews.pl profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego Grzegorz Kuca* z Katedry Prawa Ustrojowego Porównawczego. W niedzielę odbędą się wybory uzupełniające do Senatu.

KRKNews.pl: Dlaczego wybory są istotne dla demokracji?

Grzegorz Kuca, prof. UJ: Wybory są elementarnym składnikiem demokracji z wielu istotnych powodów, które pozwalają obywatelom na realny udział w kształtowaniu swojego państwa i społeczeństwa. To właśnie w wyborach obywatele decydują, kto będzie ich reprezentował w parlamencie i innych organach państwowych. Wybierając konkretnych kandydatów, wyborcy mają wpływ na kierunek polityki kraju i na to, jakie inicjatywy zostaną przeprowadzone. Głosowanie daje więc możliwość poparcia osób, które będą podejmować decyzje w sprawach, na których wyborcom powinno zależeć. Brak udziału w wyborach powoduje, że to inni zdecydują, kto będzie ich reprezentował w parlamencie. Biorąc udział w wyborach, obywatele decydują także o tym, na co zostaną przeznaczone środki publiczne, pochodzące m. in. z podatków. W wielu państwach współczesnych udział w wyborach jest obowiązkiem obywatelskim. Nawet jeśli takiego obowiązku nie ma, tak jak w naszym kraju, udział w wyborach pokazuje, że sprawy ojczyzny i dobra wspólnego nie są nam obojętne.

Czy wybory uzupełniające do Senatu są równie ważne?

– Są nieodłącznym elementem systemu demokratycznego, ponieważ gwarantują ciągłość pracy Senatu i możliwość uzupełnienia brakującego mandatu w czasie trwania kadencji. Jest to o tyle ważne, że w ostatnich latach wzrasta znaczenie ustrojowe Senatu, który przestaje być jedynie „izbą refleksji”, jak często się go określa, ale pełni istotną rolę ustrojową. Brak pełnego składu Senatu osłabia jego zdolność do skutecznego funkcjonowania, co może prowadzić do nierównowagi w systemie politycznym.

W takim razie, czy frekwencja w wyborach uzupełniających ma znaczenie dla demokracji?

– Legitymizacja demokratyczna, bo o niej tutaj mowa, opiera się na szerokim uczestnictwie obywateli w wyborach. Niska frekwencja sprawia, że mandat senatorski może być zdobyty przy stosunkowo niewielkiej liczbie głosów, co może rodzić pytania o rzeczywistą reprezentatywność wybranego kandydata. Legitymizacja władzy zależy od stopnia, w jakim decyzje polityczne są podejmowane z uwzględnieniem woli obywateli.

To jakie konsekwencje może mieć niska frekwencja w wyborach uzupełniających?

– Niska frekwencja sprawia, że o wyniku wyborów decyduje stosunkowo niewielka grupa obywateli, co z kolei może prowadzić do wyboru kandydata, który nie cieszy się szerokim poparciem społecznym, a nawet reprezentuje skrajnie poglądy. Kluczowym problemem systemów demokratycznych jest nie tylko sposób organizacji instytucji, ale przede wszystkim stopień zaangażowania obywateli. Niska frekwencja osłabia demokratyczne więzi i sprzyja alienacji politycznej.

A po co w ogóle nam Senat? Jakie są jego najważniejsze kompetencje?

Senat w Polsce pełni kilka istotnych funkcji. Po pierwsze, uczestniczy – wraz z Sejmem – w realizacji funkcji ustawodawczej, a co za tym, idzie decyduje o tym, jakie prawo obowiązuje w naszym kraju, a także na co będą wydawane nasze pieniądze.

Po drugie, uczestniczy w realizacji funkcji kreacyjnej, w tym przysługuje mu prawo dokonywania wyboru oraz wyrażania zgody na powołanie i odwołanie najważniejszych organów państwowych, w tym pośrednio decyduje o tym, kto będzie sędzią w Polsce (Krajowa Rada Sądownictwa), które programy telewizyjne znajdą się na platformie cyfrowej (Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji), jaka będzie polityka monetarna, czyli wysokość stóp procentowych i stabilność cen (Rada Polityki Pieniężnej), czy wreszcie jak przeciwdziałać wykorzystaniu seksualnemu małoletnich poniżej lat 15. Od zgody Senatu zależy ponadto kto będzie stał na straży naszych praw i wolności (Rzecznik Praw Obywatelskich), a także praw i wolności naszych dzieci (Rzecznik Praw Dziecka), kto będzie zasiadał w składzie Sądu Najwyższego (ławnicy), kto będzie kontrolował wydatki dokonywane z pieniędzy publicznych (Prezes Najwyższej Izby Kontroli), kto będzie chronił nasze dane osobowe (Prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych), dbał o pamięć historyczną (Prezes Instytutu Pamięci Narodowej), a także oceniał plany finansowe państwa (Rada Fiskalna).

Po trzecie, Senatowi przysługuje prawo wyrażenia zgody na zarządzenie przez Prezydenta RP referendum ogólnokrajowego w sprawie o szczególnym znaczeniu dla państwa, w którym my wszyscy może decydować o najważniejszych kwestiach.

Wybory uzupełniające mogą wpłynąć na układ sił politycznych w Senacie?

– Oczywiście, że tak, zwłaszcza gdy Senat jest podzielony i większość jednej ze stron politycznych zależy od kilku głosów. Wybory uzupełniające mogą wzmocnić albo wręcz przeciwnie – osłabić przewagę rządzącej większości, co może przełożyć się na sposób procedowania ustaw czy skuteczność podejmowanych działań.

Na koniec jeszcze jedno pytanie: jakie argumenty powinny przekonać niezdecydowanych wyborców do udziału w tych wyborach?

Po pierwsze – demokracja to system wymagający aktywnego udziału obywateli – wybory nie są tylko prawem, ale powinny być traktowane jako obowiązek obywatelski. Po drugie, każdy głos się liczy, ponieważ w wyborach uzupełniających frekwencja jest zwykle niższa, co zwiększa wagę indywidualnego głosu. Po trzecie, brak udziału w wyborach to faktyczne oddanie decyzji innym – jeśli nie zagłosujemy, to ktoś inny zdecyduje za nas. Wybory uzupełniające są doskonałym testem zaangażowania społeczeństwa w sprawy publiczne i troskę o to wszystko, co nazywamy dobrem wspólnym.

Rozmawiał Michał Lop

(materiał partnerski)

* Grzegorz Kuca jest profesorem w Katedrze Prawa Ustrojowego Porównawczego na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego, zastępcą kierownika Centrum Interdyscyplinarnych Studiów Konstytucyjnych Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz adwokatem, członkiem Okręgowej Izby Adwokackiej w Krakowie.  W 2020 r. został profesorem uczelni, w 2018 r. doktorem habilitowanym nauk prawnych ze specjalnością prawo konstytucyjne, a w 2007 r. doktorem nauk prawnych. Jest członkiem International Society of Public Law, Polskiego Towarzystwa Prawa Konstytucyjnego (PTPK), Komisji Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk (oddział w Krakowie), Towarzystwa Ekonomistów Polskich (TEP) oraz współpracownikiem European Public Law Organization (EPLO). Uczestniczył w realizacji kilku projektów międzynarodowych koordynowanych przez partnerów zagranicznych, w tym w projekcie finansowanym z Funduszu Wyszehradzkiego. W latach 2019-2023 r. pełnił funkcji koordynatora programu OpenU będącego częścią Una Europa. Wygłaszał referaty na wielu konferencjach krajowych i międzynarodowych, w tym organizowanych przez The International Association of Constitutional Law oraz the International Society of Public Law (ICON-S).  Jest autorem lub współautorem ponad 140 publikacji naukowych, w tym współredaktorem wieloautorskiej monografii wydanej przez wydawnictwo Routledge oraz autorem tekstów publikowanych w wydawnictwie Oxford University Press. Odbył staże naukowe w wielu zagranicznych jednostkach naukowo-badawczych: Institute of Advanced Legal Studies w Londynie (2019), Wydział Prawa Uniwersytet Karola w Pradze (2017), Uniwersytet w Lucernie w Szwajcarii (2012), Wydział Prawa Katolickiego Uniwersytetu w Leuven w Belgii (2004). Jest promotorem czterech prac doktorskich oraz recenzentem w pięciu przewodach doktorskich (UJ, UG, UwB, KA, UŚ). Autor recenzji wielu wydawnictw prawniczych (Wydawnictwa: Elipsa, Liber, Senackie) oraz czasopism prawniczych (BSP, KP, PK,PP, PPK, PS, PPSY, SP). Dwukrotnie (2016 i  2019) otrzymał Nagrodę Rektora indywidualną III stopnia za osiągnięcia naukowe. W Uniwersytecie Jagiellońskim prowadzi zajęcia dydaktyczne z zakresu prawa konstytucyjnego, prawa wyborczego oraz finansów publicznych. Prowadzi seminarium magisterskie z zakresu prawa ustrojowego porównawczego. Trzykrotnie (2014, 2015, 2016) wyróżniany w rankingu  pracowników dydaktycznych Wydziału Prawa i Administracji UJ. Aktywnie działa na rzecz społeczności Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 2008 r. został powołany przez JM Rektora UJ w skład Stałej Rektorskiej Komisji ds. Socjalnych UJ, a w latach 2012-2016 był jej  przewodniczącym. Od 2015 r. zasiada w Rektorskiej Komisji Antymobbingowej. W 2020 r. wszedł w skład Komitetu Sterującego Priorytetowego Obszaru Badawczego DigiWorld. Prowadzi też szkolenia dla aplikantów adwokackich, aplikantów radcowskich, adwokatów oraz kursy przygotowawcze dla pracowników samorządu terytorialnego i Służby Cywilnej. Zainteresowania naukowe: teoria podziału władzy, organizacja i funkcjonowanie prokuratury, psefologia, paradygmat wieloletniości finansów publicznych. W wolnych chwilach geek technologiczny, grafik komputerowy, pasjonat żeglarstwa.  

Artykuł Zbliżają się wybory uzupełniające do Senatu. „To test dla społeczeństwa” (ROZMOWA) pochodzi z serwisu KRKnews.