Oto jedno z tych miejsc, które trzeba odwiedzić. Kraina zachwyca historią, zabytkami i przyrodą

Spis treści:

1. Malownicza kraina pomiędzy górskimi grzbietami
2. Orawa od paleolitu do XX wieku
3. Orawa oferuje atrakcje dla każdego

Słowacja wydaje się podobna do Polski, zarówno pod względem kultury, jak i krajobrazów. To niewielki kraj, więc wiele osób rozpatruje ją przede wszystkim w kategoriach idealnego miejsca na zimowy lub letni urlop w górach. Nic dziwnego. Pasm górskich jest tam dwa razy więcej niż u nas. Należy jednak podkreślić, że za naszą południową granicą można znaleźć coś więcej niż tylko górskie szlaki i świetnie przygotowane trasy narciarskie. Zwłaszcza na Orawie, czyli w krainie rozpościerającej się na słowacko-polskim pograniczu.

Malownicza kraina pomiędzy górskimi grzbietami

Orawa, historyczna kraina o powierzchni ok. 1900 kilometrów kwadratowych, swoimi granicami obejmuje północną część Słowacji i południowe tereny Polski. Należy jednak zaznaczyć, że po naszej stronie znajduje się jedynie niewielki fragment Górnej Orawy, w skład którego wchodzi 14 wsi w czterech gminach powiatu nowotarskiego.

Granice Orawy ukształtowały się w toku trwającej wiele wieków działalności osadniczej. Od północy i wschodu ogranicza ją grzbiet wododziałowy Karpat Zachodnich, w obszarze Beskidu Żywieckiego na północy i Pasma Podhalańskiego na wschodzie. Na zachodzie granicę wyznaczają grzbiety Małej Fatry i Beskidu Żywieckiego, a na południu – Tatry Zachodnie, Góry Choczańskie i Szypska Fatra w obszarze Wielkiej Fatry.

Kraina rozciąga się wzdłuż osi osi wyznaczonej przez dwie rzeki – Czarną Orawę płynącą od źródła do Jeziora Orawskiego oraz wypływającą z niego i uchodzącą do Wagu Orawę. Na północy sąsiaduje z Żywiecczyzną, na południu – z Liptowem. Wschodnimi i zachodnimi sąsiadami są odpowiednio Podhale i Kysuce.

Orawa od paleolitu do XX wieku

Nazwę wywodzącą się od jednoimiennej rzeki najprawdopodobniej nadały plemiona słowiańskie, jednak jej etymologia nie została ustalona. Badacze przypuszczają, że może nawiązywać do starosłowiańskiego wyrażenia „szumiąca rzeka”.

O ile malowniczy obszar jako pierwsi nazwali Słowianie, to należy podkreślić, że historia osadnictwa na tym terenie rozpoczęła się wcześniej.

Najstarsze ślady osadnictwa

Najstarsze dowody bytności ludzi na terenie Orawy pochodzą ze schyłkowego paleolitu. Około 11 tysięcy lat temu okresowo żyły tam koczownicze plemiona, trudniące się zbieractwem i myślistwem. Koczownicze ludy interesowały się tym obszarem także w późnym neolicie.

Stałe osadnictwo rozpoczęło się tam w epoce brązu. U jej schyłku i we wczesnej fazie epoki żelaza nastąpiło tam coś, co dziś określilibyśmy mianem boomu demograficznego. Tamtejsze grody istniały do IV wieku naszej ery. Wraz z początkiem wielkiej wędrówki ludów, Orawa opustoszała.

Orawa w średniowieczu

Kolejne ślady bytności ludzi na tym terenie pochodzą z przełomu wczesnego i dojrzałego średniowiecza. Wówczas zaczęły się tam wyraźnie zarysowywać polskie i węgierskie wpływy. W ramach organizacji silnego państwa, król Stefan I podzielił swój kraj na komitaty i mianował komesów, którzy mieli nimi zarządzać. Komitat orawski został powołany jako jeden z ostatnich.

W XIII wieku kraina przestała figurować na liście dóbr królewskich i stała się własnością rodu Balassów. Rozpoczął się proces jej wyodrębniania. W tym czasie wzniesiono Zamek Orawski. W rękach króla ponownie znalazła się dopiero w XIV wieku. Odzyskanie Orawy było ważne dla władcy, bowiem przebiegał tamtędy ważny szlak handlowy. Transportowano nim przede wszystkim sól z Wieliczki. W trosce o polskie interesy, w 1368 roku z rozkazu Kazimierza Wielkiego powstała tam komora celna.

W drugiej połowie XV wieku na węgierskim tronie zasiadał Maciej Korwin, ale tamtejsza szlachta widziała w roli króla Kazimierza Jagiellończyka. W tym czasie panem na Zamku Orawskim był polski magnat Piotr Komorowski. Gdy Jagiellończyk wyruszył ze swoimi oddziałami na południe, ten umożliwił mu przejście przez Orawę, za co później Korwin usunął go z Liptowa i zmusił do sprzedaży zamku.

Orawa w XVI wieku

W pierwszej połowie XVI stulecia na Węgrzech wybuchła wojna domowa. Państwo podzieliło się. Na obszarze, który dziś zajmuje Słowacja, panowali Habsburgowie. Na południu powstała natomiast autonomia kontrolowana przez Imperium Osmańskie. Wówczas Orawa wzbudziła zainteresowanie Thurzonów. W 1556 roku komesem Orawy został biskup nitrzański Franciszek Thurzo, jednak własnością szlacheckiego rodu kraina stała się dopiero 50 lat później.

Orawa w XVII i XVIII wieku

Po objęciu władzy, Thurzonowie zaczęli kolonizować wyludnione tereny Górnej Orawy. Krainę zasiedliły wędrujące Karpatami pasterskie ludy i uchodźcy z Królestwa Polskiego. W 1610 roku Thurzonowie przyjęli protestantyzm, co wywołało konflikt z wyznającymi katolicyzm polskimi chłopami. Czynnym oporem sprowadzili na siebie represje, jednak nie odstąpili od katolickich praktyk.

W drugiej połowie XVII i na początku XVIII wieku Węgry walczyły z habsburskim jarzmem. Orawa ucierpiała na tych działaniach, gdyż niezdyscyplinowane oddziały Thökölyego i Rakoczego uznały, że położone w górach wioski będą łatwym celem. Orawa została wówczas bezlitośnie splądrowana.

Orawa w XX wieku

W pierwszej połowie XX wieku Polacy zaczęli domagać się przyłączenia Górnej Orawy do Polski. 6 listopada 1918 roku zawiązano w Jabłonce Radę Narodową Polaków na Górnej Orawie. Zapoczątkowało to 6-letni spór dyplomatyczny o przynależność tych ziem.

Spór o przynależność

Z inicjatywy Towarzystwa Tatrzańskiego powstała Komisja Spisko-Orawska, której zadaniem było przedstawienie społeczeństwu polskiego prawa własności do tych ziem. Później, z inicjatywy Kazimierza Przerwy-Tetmajera Komitet Spisko-Orawski, który połączył siły z analogiczną instytucją istniejącą w Krakowie. Wkrótce zawiązano Komitet Narodowy do Obrony Spisza, Orawy, Czacy i Podhala, na czele którego stanął prof. Władysław Szajnocha.

Na forum międzynarodowym ustalono, że o wszystkim rozstrzygnie przeprowadzony wśród ludności plebiscyt, jednak ten nie odbył się. Kwestię rozstrzygnięcia przebiegu granic Powierzono Konferencji Ambasadorów. Na mocy poczynionych ustaleń, Polsce przypadł w udziale jedynie fragment Spisza i Orawy. Wyznaczony przebieg linii nie zadowolił jednak ani Polski, ani Czechosłowacji. Podjęto dwustronne rozmowy, które zakończyły się w 1924 roku.

Na mocy tzw. protokołów krakowskich, znajdujące się po stronie polskiej wsie, Głodówka i Sucha Góra, zostały wymienione na pozostałą część Lipnicy Wielkiej. Obie miejscowości powróciły do naszych granic w listopadzie 1938 roku, na mocy ugody zawartej ze Słowacją.

Orawa oferuje atrakcje dla każdego

Region o tak długiej i bogatej historii musi obfitować w atrakcje i tak jest w istocie. Co do zaoferowania ma słowacka Orawa? Coś dla siebie znajdą tam miłośnicy gór, sielskich krajobrazów i zabytków.

Góry na Orawie

Malownicza kraina to raj dla każdego górołaza i miłośnika białego szaleństw. Mała Fatra, Góry Choczańskie czy Tatry Zachodnie – każde z tych pasm oferuje wspaniałe warunki do uprawiania turystyki pieszej i rowerowej.

Z perspektywy osób obierających za cel tamtejsze szczyty, szczególnie atrakcyjne są Rohacze, Babia Góra i Wielki Chocz, a także szlak via ferrata w południowej części Małej Fatry, prowadzący na Martinské hole.

Zimą spragnieni szusowania po stokach wybierają między innymi trasy zjazdowe w Zubercu i na Kubińskiej holi. Z kolei wielbiciele narciarstwa biegowego Magurę Orawską i Skoruszańskie Wierchy.

Zabytki Orawy

Po długiej historii regionu musiało pozostać wiele pamiątek i tak jest w istocie. Najciekawsze wymieniamy poniżej.

• Zamek Orawski. To najcenniejszy zabytek na Orawie. Imponującą warownię wzniesiono na 112-metrowej wapiennej skale, górującej nad rzeką Orawą. Mieści się tam imponujące Muzeum Orawskie, którego ekspozycja obejmuje między innymi bogate zbiory starodruków, obrazów, mebli, narzędzi, przedmiotów codziennego użytku i rycerskiego rynsztunku. Tamtejszy taras widokowy jest jednym z najlepszych miejsc do podziwiania piękna tej wspaniałej krainy.
• Muzeum Wsi Orawskiej. Skoro o muzeach mowa, nie można nie wspomnieć o Muzeum Wsi Orawskiej w Zubercu. W imponującym skansenie zgromadzono kilkadziesiąt budynków z różnych okresów historycznych regionu. Można tam przyjrzeć się pracy rzemieślników i podziwiać pokaz pieczenia chleba. W skansenie odbywają się też warsztaty dla dzieci i dorosłych.
• Kościół Wszystkich Świętych. W Twardoszynie znajduje się jeden z najstarszych i najcenniejszych zabytków drewnianej architektury sakralnej na Słowacji. O tym, jak cenny jest ten budynek, najlepiej świadczy wpis na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO.
• Architektura ludowa. Tradycyjna drewniana architektura zachowała się nie tylko w muzeach. Żeby podziwiać wspaniałe drewniane domy, wystarczy udać się do wsi Podbiel, której część została uznana za rezerwat architektury ludowej.

Nasz autor

Artur Białek

Dziennikarz i redaktor. Wcześniej związany z redakcjami regionalnymi, technologicznymi i motoryzacyjnymi. W „National Geographic” pisze przede wszystkim o historii, kosmosie i przyrodzie, ale nie boi się żadnego tematu. Uwielbia podróżować, zwłaszcza rowerem na dystansach ultra. Zamiast wygodnego łóżka w hotelu, wybiera tarp i hamak. Prywatnie miłośnik literatury.