Czy kredyt walutowy indeksowany średnim kursem NBP to klauzula abuzywna?

Czy kredyt walutowy — indeksowany średnim kursem NBP i powiększony o odczapnie ustalaną marżę banku — może być zakwestionowany jako niedozwolone postanowienie umowne? Czy kredyt wypłacany w innej walucie (PLN), niż waluta kredytu (CHF) jest sprzeczny z prawem? I, wcale nie na marginesie: czy postanowieniem umownym jest konkretny artykuł / punkt / paragraf / litera / tiret dokumentu — czy jednak norma, którą można wyinterpretować z jej treści?

opis stanu faktycznego:

• orzeczenie dotyczyło pozwu, w którym strona powodowa zażądała ustalenia nieważności umowy kredytu indeksowanego do franka szwajcarskiego lub zasądzenia kwoty wynikającej z nadpłaty powstałej wskutek stosowania przez bank narzuconych reguł przeliczania kursu;
• dla jasności: w umowie ustalono, iż zastosowanie ma średni kurs NBP plus/minus marża banku, zaś po podpisaniu aneksu antyspreadowego kredyt był spłacany bezpośrednio w CHF;

orzeczenie sądu:

• sąd odrzucił tezę, iżby kredyt indeksowany kursem waluty obcej był nieważny z mocy prawa, nieważności umowy nie sposób także wywodzić z faktu, że frank wyraźnie podrożał;

• zakwestionowano natomiast, jako niejasny i jednostronnie narzucony, przyjęty mechanizm ustalania przez bank wysokości marży (w okresie do zawarcia aneksu antyspreadowego), wskutek czego powstała nadpłata w wysokości niespełna 1,6 tys. zł;
• eliminacja tej wady nie może jednak skutkować nieważnością całej umowy — bo wiadomo ile bank pożyczył i ile klient ma oddać;

skarga kasacyjna:

• w skardze kasacyjnej od tego orzeczenia kredytobiorcy podkreślili, że art. 358 par. 2 kc został dodany po zawarciu umowy, zatem w tamtym czasie ustalenie innej waluty wypłaty i spłaty kredytu było sprzeczne z prawem
• zastrzeżenie prawa do jednostronnego narzucenia konsumentowi kosztów kredytu jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, a więc skutkuje nieważnością umowy;
• zaś tak czy inaczej w sprawie nie zauważono, że klauzula o stosowaniu kursu średniego NBP była „sprzężona” z klauzulą pozwalającą bankowi narzucać dowolną marżę — zatem jako jedno postanowienie, powinno zostać podważone w całości;

wyrok SN:

• Sąd Najwyższy nie zgodził się z tą argumentacją: w judykaturze utrwalił się pogląd, iż sprzeczne z istotą kredytu walutowego są postanowienia, w myśl których bank jest upoważniony do jednostronnego i dowolnego ustalania kursu waluty, od którego zależy kwota kredytu i wysokość rat — kontrahent powinien bowiem stosować obiektywne i weryfikowalne kryteria określania wysokości świadczenia konsumenta (art. 385(3) pkt 20 kc);

• po drugie kredyt indeksowany do waluty obcej nie jest — i nie był — sprzeczny z prawem, albowiem taka konstrukcja mieści się w istocie kredytu bankowego i zasadzie swobody umów; zakwestionować można — jako klauzulę abuzywną — sam mechanizm indeksacji, ale nie kredyt udzielany w CHF (por. „Czy kredyty walutowe sprzed 2011 r. są nieważne?”);
• skoro więc bank wpisał do umowy, że udzielony kredyt będzie indeksowany średnim kursem franka szwajcarskiego przyjętym przez NBP, plus/minus marża banku, a sąd zakwestionował wyłącznie magiczny algorytm ustalania tejże marży, to samodzielne postanowienie o walutowości umowy pozostaje w mocy;
• po trzecie „postanowieniem umowy” w rozumieniu art. 385(1) par. 1 kc nie jest jakaś wyodrębniona część umowy (paragraf, punkt, etc.) — postanowieniem jest jakaś normotwórcza „myśl”, niezależnie od sposobu jej zredagowania;
• i chociaż umowa zyskałaby na przejrzystości, gdyby klauzula o tym, że kredyt jest denominowany średnim kursem NBP franka szwajcarskiego była zawarta w odrębnym punkcie, a nie razem z postanowieniem opisującym sposób ustalania marży banku — to jednak połączenie dwóch elementów w jednym zdaniu nie daje podstawy do zakwestionowania obu postanowień;
• sumarycznie oznacza to, że niedozwolone — a więc niewiążące — jest tylko postanowienie określające sposób ustalania przez bank marży przy kupnie i sprzedaży CHF, zaś sam sposób ustalania kursu został opisany w sposób zgodny z prawem;
• w ocenie SN usunięcie tej klauzuli nie oznacza zastąpienia nieuczciwego warunku innym — wszakże marża została wyeliminowana całkowicie, zaś został „goły” średni kurs banku centralnego.

Biorąc pod uwagę taką wykładnię skarga kasacyjna została oddalona — zaś po pyrrusowym zwycięstwie przyszedł czas na spłatę kosztów: tylko za SN kredytodawcy zwracają bankowi 5,4 tys. zł kosztów postępowania (ile dopłacają za „wygrał ale przegrał” w prawomocnym orzeczeniu nie podano).

Tekst Czy kredyt walutowy indeksowany średnim kursem NBP to klauzula abuzywna? pojawił się poraz pierwszy w Czasopismo Lege Artis.