Badania sugerują, że jeszcze trzy tys. lat temu większość Europejczyków miała ciemną skórę

Włoscy naukowcy sprawdzili, jak w ciągu ostatnich 45 tys. lat ewoluował kolor skóry, oczu i włosów Europejczyków. Badania te wskazują, że jaśniejsze cechy pigmentacji pojawiały się stopniowo, a ciemna skóra utrzymywała się w wielu europejskich populacjach przez bardzo długi czas.

Jasne włosy i skóra prawdopodobnie ewoluowały kilkakrotnie, gdy Homo sapiens rozproszył się z Afryki na resztę świata. W badaniach, które nie przeszły jeszcze procesu recenzji i obecnie można się z nimi zapoznać w bazie pre-printów „bioRxiv” (DOI: 10.1101/2025.01.29.635495), naukowcy z Uniwersytetu Ferrara we Włoszech przeanalizowali 348 starożytnych genomów z Eurazji. Prace te pokazały, że dopiero około trzy tysiące lat temu na terenie Europy zaczęła dominować jasna karnacja skóry.

Ciemnoskórzy Europejczycy

Przez dziesięciolecia naukowcy zakładali, że pierwsi współcześni ludzie, którzy przybyli do Europy około 45 tys. lat temu, szybko wyewoluowali jasną skórę, aby dostosować się do słabszego światła słonecznego panującego na kontynencie. Badacze sądzili, że jaśniejsza skóra, która pomaga organizmowi wydajniej produkować witaminę D, oraz wąskie nosy, które skuteczniej ogrzewają powietrze, pojawiły się dość szybko.

Ale niedawne analizy podważają to długo utrzymywane przekonania na temat ewolucji koloru skóry u starożytnych Europejczyków, pokazując, że większość mogła mieć ciemną skórę jeszcze 3000 lat temu. W badaniach, którymi kierował Guido Barbujani z Uniwersytetu w Ferrarze we Włoszech, naukowcy przeanalizowali genomy 348 osób, które żyły od 1700 do 45 tys. lat temu.

Zespół sprawdził cechy pigmentacji u starożytnych Europejczyków, analizując wyekstrahowane z kości i zębów DNA. W swoich badaniach zastosowali techniki probabilistyczne stosowane w kryminalistyce, dzięki którym można przewidzieć kolor skóry, oczu i włosów na podstawie markerów genetycznych.

Naukowcy ustalili, że geny jasnej pigmentacji stały się bardziej powszechne, gdy nasi przodkowie dotarli do regionów o niższym promieniowaniu ultrafioletowym (UV). Uczeni wskazują, że było to spowodowane selektywnymi zaletami związanymi z syntezą witaminy D, gdyż melaniny, grupa związków odpowiadających za pigmentację skóry, poprzez absorpcję promieniowania UV redukuje wytwarzanie witaminy D. Badacze sugerują też, że na częstotliwość występowania jasnej pigmentacji wpłynął też dryf genetyczny oraz migracje. Jednak tempo i sposób rozprzestrzeniania się tych zmian był dotąd mało poznane.

Ewolucja koloru skóry

Naukowcy ustalili, że ciemną pigmentację w przedziale od około 45 tys. do 13 tys. lat temu mieli niemal wszyscy Europejczycy. Ta jaśniejsza zaczęła się pojawiać w okresie mezolitu – około 14 tys. do 4 tys. lat temu. Te cechy znaleziono głównie w próbkach z północnej i zachodniej Europy, przy czym dominującymi pozostały ciemne włosy i skóra. Jasne odcienie skóry pojawiły się po raz pierwszy w mezolitycznej Szwecji, ale pozostały rzadkie.

W okresie neolitu (od około 10 tys. do 4 tys. lat temu) różnorodność pigmentacji wzrosła, co, jak wskazali badacze, zbiegło się z migracją anatolijskich rolników. Jaśniejsze odcienie skóry wówczas stały się częstsze, ale ciemne fenotypy nadal utrzymywały się. Z czasem częstotliwość jasnej pigmentacji u Europejczyków narastała, ale dopiero w epoce żelaza, czyli od około 3 tys. do 1700 lat temu jasna skóra stała się niemal tak samo powszechna jak ciemna, szczególnie w Europie Północnej i Środkowej. Jednak ciemna pigmentacja pozostała obecna w regionach takich jak Włochy, Hiszpania i Rosja.

– Przez większość dziesiątków tysięcy lat objętych próbkami DNA, 63 proc. starożytnych Europejczyków miało ciemną skórę, a tylko 8 proc. miało jasną skórę – przyznał Barbujani.

Wcześniej pojawiały się badania sugerujące, że pradawni Europejczycy mieli ciemny kolor skóry. W pracach z 2018 roku brytyjscy naukowcy ustalili, że mężczyzna, który żył w Wielkiej Brytanii około 10 tys. lat temu, znany jako Człowiek z Cheddar, miał ciemną skórę, niebieskie oczy oraz czarne, kręcone włosy. Był dosyć niski, mierzył zaledwie nieco ponad 150 centymetrów. Ta kombinacja cech może się nam dziś wydawać dość zaskakująca, ale w tamtym czasie była powszechna w Europie Zachodniej (więcej na ten temat w tekście: Prehistoryczny Brytyjczyk był ciemnoskóry i miał niebieskie oczy).

Inny znany starożytny Europejczyk – Ötzi, który żył 5300 lat temu, a jego ciało znaleziono w Alpach, również miał ciemną skórę. Kolor jego skóry został przez badaczy określony jako ciemniejszy niż u współczesnych mieszkańców Europy Południowej, ale jaśniejszy niż u współczesnych mieszkańców Afryki Subsaharyjskiej.

Dieta

Pozostaje pytanie, dlaczego jaśniejsza skóra stała się bardziej powszechna w Europie? Według Niny Jablonski, antropolog z Pennsylvania State University, może za to odpowiadać dieta. – Większość łowców-zbieraczy najwyraźniej otrzymywała wystarczającą ilość witaminy D z pożywienia w przeszłości – wyjaśniła Jablonski. Wraz ze wzrostem populacji i upowszechnieniem się rolnictwa, jak dodała badaczka, zmieniła się dieta, w której nie było już wystarczającej ilości witaminy D, co, z ewolucyjnego punktu widzenia, czyniło możliwość jej syntezy przez skórę bardziej korzystną.

Badacze ustalili też, że lokalne procesy migracji i krzyżowania się odgrywały w tym temacie znaczącą rolę. W niektórych regionach ciemna skóra utrzymywała się przez tysiące lat dłużej niż w innych. Do tego niektórzy neandertalczycy mogli mieć jasną karnację jeszcze przed przybyciem współczesnych ludzi do Europy, choć dowody genetyczne sugerują, że jaśniejsza skóra ewoluowała niezależnie u współczesnych ludzi.

Źródło: Science X Network, New Scientist, fot. Werner Ustorf/ Flickr/ CC BY-SA 2.0