Ten piękny, barwny ptak od jakiegoś czasu jest obserwowany w Polsce

Spis treści:

1. Żołny nie sposób pomylić z innym ptakiem
2. Ptak ciepłolubny
3. Kiedy można zaobserwować żołnę?
4. Towarzyski lotnik i pogromca owadów

Jeszcze nie tak dawno temu żołna była prawdziwą rzadkością w Polsce. Obecnie tego pięknie upierzonego ptaka można spotkać w wielu miejscach w naszym kraju. To jedna z nielicznych pozytywnych konsekwencji postępujących zmian klimatycznych.

Żołny nie sposób pomylić z innym ptakiem

Nie trzeba być ornitologiem, by łatwo rozpoznać opisywany gatunek. Żołna to jeden z najbardziej kolorowych ptaków występujących w Polsce. Na głowie jest brązowożółta, podobnie jak na pokrywach skrzydłowych i lotkach drugorzędowych. Pióra w części brzusznej są błękitnozielone, a w okolicach policzków i podgardla – jaskrawożółte. Kolejnymi wyróżnikami tego gatunku są czarna „maska”, biegnąca od dzioba, przez oczy, do uszu i białe czoło. Kuper jest oliwkowozielony. Doprawdy, żołna prezentuje imponującą paletę barw.

Wróćmy na chwilę do dzioba, przez który przebiega wspomniana „maska”. Ten jest cienki, długi i łukowato zagięty ku dołowi. Jak duża jest żołna? Dorosłe osobniki osiągają do 25 cm długości i ważą około 60 g. Rozpiętość skrzydeł zamyka się w przedziale od 48 do 50 cm.

Ptak ciepłolubny

Gdzie występuje żołna? Ten ptak osiedla się na obszarach rolniczych, łąkach i pastwiskach. Upodobał sobie otwarte tereny, na których nie występuje zbyt wiele drzew i krzewów. Najczęściej wybiera miejsca znajdujące się blisko obszarów podmokłych i cieków.

To ptaki wędrowne, zaliczane do ciepłolubnych. Pierwotny zasięg ich występowania obejmował środkową część Azji, północno-zachodnią i południową Afrykę i południową Europę. Nieśmiałą ekspansję na północ rozpoczęły już w XVIII wieku. W XX stuleciu wciąż występowały nielicznie na terenach zlokalizowanych na północ od Alp i Karpat, ale po 2001 roku zaczęły pojawiać się w coraz większej reprezentacji. Powód ekspansji? Ocieplenie klimatu. Wzrost temperatury znacząco tego gatunku.

Żołna w Polsce

W naszym kraju tego pięknego ptaka po raz pierwszy zaobserwowano w XVIII wieku, w pobliżu Oławy. W 1887 roku pojawiło się doniesienie o lęgu w okolicach Szczytna. W 1950 roku żołny zaobserwowano pod Krasiczynem, 13 lat później w Buszkowicach. Po 1965 roku obserwowano je regularnie w naszym kraju, ale wciąż nielicznie i na ograniczonym obszarze. W latach 80. ich liczebność szacowano na 10–30 par. Najwięcej stanowisk lęgowych znajdowało się na ziemi przemyskiej i Zamojszczyźnie. W innych regionach pojawiały się sporadycznie.

Ekspansję rozpoczęły już w latach 90. XX wieku, a w XXI stuleciu zaczęły pojawiać się na Dolnym Śląsku, Górnym Śląsku, Kielecczyźnie, Podlasiu, Mazowszu, w Wielkopolsce, Małopolsce, na Pomorzu i ziemi lubuskiej. W 2015 roku liczebność tych ptaków oceniono na 130–210 par lęgowych.

Kiedy można zaobserwować żołnę?

Żołna pojawia się w naszym kraju nieco później niż pozostałe ptaki przylatujące na wiosnę. Pierwsze osobniki pojawiają się w Polsce w połowie maja, a ich obecnością możemy cieszyć się przez około trzy miesiące. W tym czasie ptaki odbywają gody, wyprowadzają lęg i wychowują potomstwo. Wraz z nastaniem drugiej połowy sierpnia żołny zaczynają odlatywać na zimowisko.

Dokąd? Te barwne ptaki odbywają długą podróż do Afryki. Zimują na południe od Sahary. W tym trudnym klimacie spędzają większą część roku. Jednak zanim żołny udadzą się na swoje zimowe stanowiska, zapewniają masę atrakcji każdemu obserwatorowi przyrody.

Pracowity przybysz

Niemal od razu po powrocie z Afryki, ptasie pary zaczynają przygotowywać schronienie dla swoich młodych. Żołny gniazdują w głębokich na około 100 cm norkach, które samodzielnie kopią na lessowych i piaszczystych skarpach. W tym czasie samce popisują się przed samicami swoimi zdolnościami lotniczymi i łowieckimi, więc to świetny moment, by zaobserwować sprawnego lotnika w pełnej krasie. Łatwo też dostrzec pary, które przycupnęły na gałęziach i krzakach.

W połowie czerwca samica składa od 5 do 6 jaj. Wyprowadzany jest tylko jeden lęg w roku. Przez około 20 dni wysiaduje je na zmianę z partnerem, choć należy podkreślić, że samce wykonują mniejszą pracę w tym zakresie. Po 30 dniach od wyklucia pisklęta są gotowe, by opuścić gniazdo.

Towarzyski lotnik i pogromca owadów

W Polsce żołny gniazdują w koloniach, najczęściej składających się z dziesięciu osobników. Żywią się chwytanymi w locie owadami. Ich ofiarą padają chrząszcze, motyle, muchówki, ważki i prostoskrzydłe, jednak prawdziwym przysmakiem tych ptaków są błonkówki.

Żołny z apetytem zjadają pszczoły, osy i inne jadowite owady. Co ciekawe, potrafią je bezbłędnie rozpoznać. Zanim ptak pożre niebezpieczną zdobycz, najpierw upewnia się, że jest martwa i nie może mu nic zrobić. W tym celu wykonuje kilka energicznych kłapnięć dziobem. W ten sposób chroni się przed użądleniem w przewodzie pokarmowym, które mogłoby mieć opłakane skutki.

Nasz autor

Artur Białek

Dziennikarz i redaktor. Wcześniej związany z redakcjami regionalnymi, technologicznymi i motoryzacyjnymi. W „National Geographic” pisze przede wszystkim o historii, kosmosie i przyrodzie, ale nie boi się żadnego tematu. Uwielbia podróżować, zwłaszcza rowerem na dystansach ultra. Zamiast wygodnego łóżka w hotelu, wybiera tarp i hamak. Prywatnie miłośnik literatury.