Nie żyje wybitna polska artystka. Miała 93 lata

Polska kultura poniosła niepowetowaną stratę. W wieku 93 lat odeszła Bożena Wahl, wybitna malarka, współzałożycielka jednej z pierwszych prywatnych galerii sztuki w powojennej Polsce, niestrudzona działaczka na rzecz praw zwierząt i kobieta, która swoim życiem i twórczością zapisała się złotymi zgłoskami w historii polskiej sztuki XX wieku. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego potwierdziło tę smutną wiadomość, podkreślając niezwykły wkład artystki w rozwój polskiej kultury oraz jej oddanie sprawie ochrony bezdomnych zwierząt.

Fot. Warszawa w Pigułce

Z wielkim smutkiem przyjęliśmy wiadomość o śmierci Bożeny Wahl – wybitnej malarki, współzałożycielki jednej z pierwszych prywatnych galerii sztuki w Polsce i działaczki na rzecz zwierząt. Jej twórczość i pasja na zawsze pozostaną w naszej pamięci.

fot. PAP/Irena Jarosińska pic.twitter.com/vpQHie4ui1

— Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego (@kultura_gov_pl) March 25, 2025

Bożena Wahl urodziła się w Warszawie w 1932 roku, przychodząc na świat jako bliźniaczka Alicji Wahl, która również została malarką. To niezwykłe pokrewieństwo między siostrami zaowocowało fascynującą współpracą artystyczną, która trwała przez większość ich życia. Dzieciństwo spędzone w przedwojennej stolicy ukształtowało wrażliwość obu sióstr, jednak to traumatyczne doświadczenia wojny i okupacji wywarły najsilniejszy wpływ na ich późniejszą twórczość. Młodzieńcze lata spędzone wśród ruin zniszczonej Warszawy na zawsze pozostawiły ślad w ich artystycznej wyobraźni.

Siostry Wahl wspólnie rozpoczęły edukację artystyczną na Wydziale Malarstwa Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, gdzie trafiły pod skrzydła wybitnego kolorysty Eugeniusza Eibischa. W 1957 roku obie ukończyły studia, co zbiegło się z polityczną odwilżą po okresie stalinizmu i stopniowym otwieraniem się Polski na nowoczesne nurty w sztuce. Ten przełomowy moment w historii polskiej kultury stał się dla młodych artystek szansą na rozwinięcie swojego talentu i wypracowanie unikalnego stylu, który w przyszłości uczyni je rozpoznawalnymi postaciami w świecie sztuki.

Artystyczna droga Bożeny Wahl rozpoczęła się na dobre w 1961 roku, kiedy wspólnie z siostrą zadebiutowały wystawą ceramiki w warszawskiej Galerii Krzywe Koło – kultowym miejscu, które odegrało kluczową rolę w promocji sztuki nowoczesnej w Polsce. Ten artystyczny debiut był zaledwie początkiem imponującej kariery, która rozwinęła się w kolejnych dekadach. Siostry Wahl szybko rozszerzyły swoją działalność o rysunek i malarstwo, które z czasem stały się głównymi obszarami ich twórczości.

Talent bliźniaczek został doceniony nie tylko w Polsce, ale również za granicą. Ich prace prezentowane były na wystawach we Francji, Niemczech, Szwecji oraz Stanach Zjednoczonych, co w czasach żelaznej kurtyny było nie lada osiągnięciem. Międzynarodowe uznanie potwierdziło wartość ich sztuki i otworzyło drzwi do prestiżowych galerii na całym świecie. Obrazy Bożeny i Alicji Wahl trafiły do zbiorów Muzeum Narodowego, potwierdzając ich rangę jako czołowych przedstawicielek polskiej sztuki współczesnej.

Przełomowym momentem w życiu sióstr Wahl był rok 1979, kiedy podjęły odważną decyzję o założeniu prywatnej galerii sztuki w swoim domu na warszawskim Żoliborzu. Galeria A.B. Wahl powstała w czasach, gdy prywatne inicjatywy kulturalne w komunistycznej Polsce były rzadkością i musiały mierzyć się z licznymi przeciwnościami. Mimo to, siostrom udało się stworzyć przestrzeń, która szybko stała się jednym z najważniejszych miejsc na artystycznej mapie Warszawy.

Galeria A.B. Wahl wyróżniała się na tle innych miejsc wystawienniczych w stolicy nie tylko swoim domowym charakterem, ale przede wszystkim odwagą w prezentowaniu prac artystów, którzy nie zawsze cieszyli się przychylnością oficjalnych instytucji kultury. Na ścianach żoliborskiego domu sióstr Wahl zawisły dzieła takich mistrzów jak Jan Lebenstein, Zdzisław Beksiński, Franciszek Starowieyski, Stanisław Ignacy Witkiewicz, Bruno Schulz czy Jacek Waltoś. Dla wielu z tych twórców galeria stała się bezpieczną przystanią, w której mogli prezentować swoje najodważniejsze prace bez obawy o cenzurę.

Choć Bożena i Alicja Wahl przez lata tworzyły wspólnie, z czasem ich drogi artystyczne zaczęły się rozchodzić. Początek lat 70. przyniósł wyraźne zróżnicowanie w ich twórczości. Styl Bożeny ewoluował w kierunku głębszej refleksji nad smutkiem i cierpieniem, co znalazło odzwierciedlenie w bardziej stonowanej, często monochromatycznej palecie barw. Jej prace zaczęły poruszać tematy samotności, przemijania i bólu egzystencjalnego, stając się wizualnym komentarzem do trudnej rzeczywistości schyłkowego PRL-u.

Artystyczna działalność Bożeny Wahl nie ograniczała się wyłącznie do malarstwa, rysunku, grafiki i ceramiki. Wspólnie z siostrą tworzyła scenografię do kultowego Kabaretu Starszych Panów, wnosząc swój wkład w program, który na zawsze zmienił oblicze polskiej rozrywki telewizyjnej. Ich minimalistyczne, lecz niezwykle wymowne scenografie doskonale komponowały się z finezyjnym humorem Jeremiego Przybory i muzyką Jerzego Wasowskiego, tworząc niezapomniany wizualny kontekst dla występów kabaretowych.

Siostry Wahl współpracowały również z teatrem telewizji, projektując scenografię do licznych spektakli. W czasach, gdy telewizja była głównym medium kulturalnym, ich prace trafiały do milionów widzów, kształtując estetyczną wrażliwość całego pokolenia Polaków. Równolegle rozwijały działalność ilustratorską, współpracując z prestiżowymi czasopismami jak tygodnik „Kultura”, magazyny „Ty i ja” oraz satyryczne „Szpilki”. Ich charakterystyczne ilustracje zdobiły również liczne wydawnictwa książkowe, stając się integralną częścią polskiej kultury wizualnej drugiej połowy XX wieku.

Na początku lat 90., gdy Polska przechodziła transformację ustrojową, a galeria A.B. Wahl osiągnęła status legendy, Bożena Wahl podjęła decyzję, która zaskoczyła wiele osób z jej otoczenia. Artystka w dużej mierze wycofała się z aktywnego życia artystycznego, by poświęcić swoją energię i zasoby opiece nad bezdomnymi zwierzętami. Ta radykalna zmiana priorytetów wynikała z głębokiego przekonania, że sztuka powinna nie tylko poruszać ważne tematy, ale również prowadzić do konkretnych działań na rzecz dobra wspólnego.

Z pasją i determinacją, która wcześniej charakteryzowała jej działalność artystyczną, Bożena Wahl zaangażowała się w pomoc zwierzętom. Raz w miesiącu można było spotkać ją na ulicach Starego Miasta w Warszawie, gdzie sprzedawała swoje pastele, by zebrać fundusze na opiekę nad bezdomnymi psami i kotami. Ta nietypowa forma fundraisingu pokazywała, jak bardzo artystka była zdeterminowana, by wykorzystać swój talent w służbie szlachetnej sprawy. Dochód ze sprzedaży prac przeznaczała na prowadzenie schroniska w Boguszycach koło Rawy Mazowieckiej, które prowadziła niemal do końca swojego długiego życia.

Schronisko w Boguszycach stało się dla Bożeny Wahl drugim domem i miejscem, w którym realizowała swoją nową misję. Przez lata przygarnęła i otoczła opieką setki bezdomnych zwierząt, dając im szansę na lepsze życie. Jej zaangażowanie w ochronę praw zwierząt wykraczało daleko poza standardową działalność charytatywną – artystka często interweniowała osobiście w przypadkach znęcania się nad zwierzętami, nie bojąc się konfrontacji z systemem, który w jej ocenie nie zapewniał wystarczającej ochrony najsłabszym.

Mimo zaangażowania w działalność na rzecz zwierząt, Bożena Wahl nigdy całkowicie nie porzuciła sztuki. W zaciszu swojej pracowni kontynuowała twórczość, jednak rzadziej prezentowała nowe prace publicznie. Jej późne dzieła, tworzone głównie w technice pastelu, charakteryzowały się jeszcze większą ascezą formalną i koncentracją na esencji przekazu. Częstym motywem tych prac były zwierzęta – ich cierpienie, godność i piękno. Poprzez swoją sztukę artystka starała się uwrażliwić odbiorców na los istot, które nie mogą same walczyć o swoje prawa.

W 2012 roku, z okazji 80. urodzin sióstr Wahl, Muzeum Narodowe w Warszawie zorganizowało retrospektywną wystawę ich twórczości, która spotkała się z entuzjastycznym przyjęciem zarówno krytyków, jak i publiczności. Ekspozycja obejmująca kilkadziesiąt lat ich działalności artystycznej ukazała niezwykłą różnorodność stylistyczną i tematyczną ich prac, a jednocześnie potwierdziła ich miejsce wśród najważniejszych postaci polskiej sztuki współczesnej. Dla Bożeny Wahl wystawa ta była symbolicznym domknięciem pewnego etapu twórczości, choć artystka nie przestała tworzyć nawet w podeszłym wieku.

Ostatnie lata życia Bożena Wahl spędziła w otoczeniu ukochanych zwierząt, od czasu do czasu uczestnicząc w wydarzeniach kulturalnych i akcjach na rzecz praw zwierząt. Mimo zaawansowanego wieku zachowała niezwykłą przenikliwość umysłu i wrażliwość na piękno, które przez całe życie inspirowały jej twórczość. Jej dom w Boguszycach stał się miejscem pielgrzymek młodych artystów, poszukujących kontaktu z legendą polskiej sztuki i inspiracji w jej niezwykłej biografii.

Odejście Bożeny Wahl to ogromna strata dla polskiej kultury. Wraz z nią kończy się pewna epoka w historii sztuki – epoka wielkich indywidualności, które mimo przeciwności losu i systemowych ograniczeń, potrafiły stworzyć dzieła o uniwersalnym przesłaniu i ponadczasowej wartości. Jej twórczość, łącząca wyrafinowany warsztat z głęboką refleksją nad kondycją człowieka i zwierzęcia we współczesnym świecie, na zawsze pozostanie ważnym głosem w dyskusji o roli sztuki w społeczeństwie.

Dorobek artystyczny Bożeny Wahl, obejmujący setki obrazów, rysunków, pasteli i projektów scenograficznych, stanowi bezcenne dziedzictwo kulturowe, które będzie inspirować kolejne pokolenia twórców. Równie ważne jest jej dziedzictwo etyczne – bezinteresowne zaangażowanie w obronę najsłabszych i przekonanie, że sztuka powinna służyć nie tylko estetycznej kontemplacji, ale również pozytywnej zmianie społecznej.

Wspominając Bożenę Wahl, warto przypomnieć słowa, które często powtarzała w wywiadach: sztuka i empatia są nierozłączne, a prawdziwy artysta ma obowiązek wykorzystywać swój talent do czynienia świata lepszym miejscem. Zgodnie z tą maksymą żyła przez ponad dziewięć dekad, pozostawiając po sobie nie tylko wybitne dzieła sztuki, ale również lepszy, bardziej wrażliwy świat.

Bożena Wahl zostanie pochowana na warszawskich Powązkach, gdzie spocznie obok swojej siostry bliźniaczki Alicji, która odeszła kilka lat wcześniej. Zgodnie z jej ostatnią wolą, zamiast kwiatów, żałobnicy proszeni są o wsparcie finansowe dla schroniska w Boguszycach, które po śmierci założycielki będzie kontynuować swoją misję pomocy bezdomnym zwierzętom. W ten sposób, nawet po odejściu, Bożena Wahl nadal będzie zmieniać świat na lepsze – poprzez swoją sztukę i wartości, którym była wierna przez całe swoje niezwykłe życie.

Artykuł Nie żyje wybitna polska artystka. Miała 93 lata pochodzi z serwisu Warszawa W Pigułce.