Lewe czy prawe ramię? Miejsce szczepienia ma znaczenie dla odpowiedzi immunologicznej

Otrzymanie dawki przypominającej szczepionki w to samo ramię, w które podano pierwszą dawkę, może szybciej wywołać skuteczniejszą odpowiedź immunologiczną – wynika z niedawnych badań. Prace te mogą pomóc w udoskonaleniu przyszłych strategii szczepień.

Okazuje się, że ma znaczenie to, w które ramię otrzymasz zastrzyk ze szczepionką. Badania australijskich naukowców z Garvan Institute of Medical Research oraz z University of New South Wales pokazały, że przyjęcie dawki przypominającej w to samo ramię, w które podano pierwszą dawkę, może wywołać szybszą i skuteczniejszą odpowiedź immunologiczną.

Opis oraz rezultaty badań ukazały się w czasopiśmie „Cell” (DOI: 10.1016/j.cell.2025.04.005).

Lewe czy prawe ramię?

W swoich pracach naukowcy odkryli, że po podaniu szczepionki wyspecjalizowane komórki odpornościowe zwane makrofagami są „przygotowywane” wewnątrz węzłów chłonnych. Następnie makrofagi te kierują pozycjonowaniem komórek pamięci, aby skuteczniej reagowały na dawkę przypominającą podawaną w tym samym ramieniu.

Makrofagi to komórki odpornościowe zaliczane do komórek żernych tkanki łącznej, które uczestniczą w mechanizmach obronnych organizmu. W przypadku ataku drobnoustrojów to one jako pierwsze pojawiają się miejscu. Z kolei komórki pamięci, nazywane też limfocytami pamięci, to rodzaj limfocytów B, które przechowują informacje o patogenie i pozwalają na szybkie wytwarzanie dużej ilości przeciwciał przeciwko niemu.

Odkrycia dokonane w badaniach na myszach i potwierdzone w badaniach z udziałem ludzi, dostarczają nowych spostrzeżeń na temat szczepień i możliwości ich udoskonalenia, co zwiększałoby skuteczność szczepień. – To fundamentalne odkrycie dotyczące tego, jak układ odpornościowy organizuje się, aby lepiej reagować na zagrożenia zewnętrzne. Natura wypracowała ten genialny system, a my dopiero zaczynamy go rozumieć – powiedział profesor Tri Phan z Garvan Institute of Medical Research, współautor publikacji,

Szybsza reakcja

Szczepienie wprowadza do organizmu nieszkodliwą wersję patogenu, znaną jako antygen, która jest filtrowana przez węzły chłonne. Węzły chłonne to ważny element układu odpornościowego. To takie immunologiczne „obozy treningowe”, które uczą organizm, jak zwalczać prawdziwy patogen, gdy się dostanie do organizmu. Naukowcy odkryli wcześniej, że limfocyty pamięci, które są kluczowe dla generowania odpowiedzi przeciwciał w przypadku nawrotu infekcji, pozostają w węźle chłonnym znajdującym się najbliżej miejsca podania szczepionki.

Korzystając z najnowocześniejszych technik obrazowania, zespół odkrył, że limfocyty pamięci migrują do zewnętrznej warstwy lokalnego węzła chłonnego, gdzie ściśle oddziałują z makrofagami, które tam przebywają. Gdy dawka przypominająca podawana jest w tym samym miejscu, te „wytrenowane” już makrofagi, które są w stanie gotowości, skutecznie wychwytywały antygen i aktywowały limfocyty pamięci, aby znacznie szybciej wytwarzały wysokiej jakości przeciwciała.

– Wiadomo, że makrofagi pochłaniają patogeny i usuwają martwe komórki, ale nasze badania sugerują, że makrofagi w węzłach chłonnych znajdujących się najbliżej miejsca wstrzyknięcia również odgrywają kluczową rolę w organizowaniu skutecznej odpowiedzi na szczepionkę. Lokalizacja ma więc znaczenie – przyznał Rama Dhenni z University of New South Wales.

Testy ze szczepionką przeciw COVID-19

Po badaniach na myszach naukowcy przeprowadzili badania kliniczne z udziałem 30 ochotników, którym podano szczepionkę mRNA Pfizer-BioNTech przeciwko COVID-19. Dwudziestu uczestników otrzymało dawkę przypominającą w to samo ramię, co pierwszą dawkę, a 10 otrzymało drugą dawkę przypominającą w drugie ramię.

– U osób, które otrzymały obie dawki w to samo ramię, przeciwciała neutralizujące przeciwko SARS-CoV-2 były wytwarzane znacznie szybciej, w ciągu pierwszego tygodnia po drugiej dawce – powiedziała Alexandra Carey-Hoppé z University of New South Wales, współautorka publikacji.

Naukowcy zauważyli też, że przeciwciała u osób, które otrzymały szczepionkę oraz dawkę przypominającą w to samo ramię, były skuteczniejsze przeciwko wariantom koronawirusa takim jak Delta i Omicron. Po czterech tygodniach obie grupy badanych miały podobne poziomy przeciwciał, ale szybsze wytwarzanie przeciwciał po szczepieniach w to samo miejsce może mieć kluczowe znaczenie podczas epidemii.

– Jeśli szczepionki przeciwko COVID-19 dostałeś w różne ramiona, nie martw się. Nasze badania pokazują, że z czasem różnica w ochronie maleje. Jednak w czasie pandemii te pierwsze tygodnie ochrony mogą mieć ogromne znaczenie na poziomie populacji. Strategia dotycząca tego samego ramienia może pomóc szybciej osiągnąć odporność stadną, co jest szczególnie ważne w przypadku szybko mutujących wirusów, gdzie liczy się szybkość reakcji – wyjaśniła Mee Ling Munier, współautorka publikacji z University of New South Wales.

Poza możliwością udoskonalenia strategii szczepień, wyniki tych badań oferują obiecującą drogę do zwiększenia skuteczności szczepionek. – Jeśli uda nam się zrozumieć, jak odtworzyć lub wzmocnić interakcje między limfocytami pamięci a makrofagami, możemy być w stanie zaprojektować szczepionki nowej generacji, które wymagają mniejszej liczby dawek przypominających – zaznaczył Phan.

Źródło: Garvan Institute of Medical Research, IFLScience, fot. Dr Rama Dhenni. Na zdjęciu limfocyty pamięcu (na czerwono) wchodzące w interakcje z makrofagami (na biało) wewnątrz węzła chłonnego (na niebiesko).