Gdzie poszły pieniądze z podatków cukrowego i małpkowego? Wyniki kontroli NIK przyznają rację przeciwnikom tych danin

Kontrola NIK przeprowadzona w centrali i trzech oddziałach wojewódzkich Narodowego Funduszu Zdrowia, a także Krajowym Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom wykazała, że "działania organów państwa w zakresie dysponowania środkami z opłaty cukrowej i opłaty od napojów alkoholowych nie były realizowane rzetelnie i prawidłowo". Kontrola objęła też wybrane gminy i do nich NIK nie miał zastrzeżeń. 

NFZ przepił ponad 5,2 mld zł

Opłata od środków spożywczych (nazywana opłatą cukrową lub podatkiem cukrowym) i opłata od sprzedaży alkoholu w opakowaniach o pojemności do 300 ml (nazywana podatkiem od małpek) zostały wprowadzone równolegle - obowiązują od 1 stycznia 2021 r.

Z danych podanych przez NIK wynika, że na przestrzeni trzech lat (2021-2023) zasiliły one budżet NFZ łączną kwotę w wysokości ponad 5,2 mld zł (z “opłaty cukrowej” pochodziło 4,47 mld zł, a z “podatku od małpek” - 759,55 mln zł). 

W założeniu środki te miały być dodatkowym wsparciem leczenia negatywnych skutków zdrowotnych spożywania napojów słodzonych i alkoholu. A na co poszły w rzeczywistości?

NIK stwierdził, że środki te miały charakter fiskalny i stały się kolejnym źródłem finansowania ogółu świadczeń, a nie konkretnych i celowanych działań zawartych w ustawie o zdrowiu publicznym oraz ustawie o przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Co więcej, nie spowodowały realnego wzrostu wydatków na te działania. 

Gminy zrobiły, co trzeba

Inaczej było w przypadku samorządów, do których kas trafiła połowa wpływów z “podatku małpkowego”, czyli blisko 760 mln zł. NIK stwierdził w swoim raporcie, że skontrolowane gminy wydatkowały środki z tej puli zgodnie z przeznaczeniem, czyli m.in. na profilaktykę i rozwiązywanie problemów alkoholowych.

Więcej informacji o wynikach kontroli NIK oraz zaleceniach pokontrolnych skierowanych na ich podstawie do Ministra Zdrowia, zakładających wprowadzenie zmian w ustawie o zdrowiu publicznym oraz w ustawie o przeciwdziałaniu alkoholizmowi, a także do Ministra Finansów można znaleźć tutaj.